@almos

Kolejna rocznica wprowadzenia stanu wojennego przemknęła niezauważona. A to było jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w historii powojennej Polski...

Jarosław Markiewicz

Data

Martwe miasto, martwi ludzie,

martwe samochody –

chociaż dym z kominów niby się unosi,

ludzie niby idą, samochody niby jadą.

Coś zatrzymuje się nagle i nieodwołalnie,

coś takiego w powietrzu, coś takiego

w mózgu – nie wiadomo co to jest

ale wiadomo kiedy się zaczęło.

I wiadomo także, że któregoś dnia

to wszystko znowu ruszy,

to coś z powietrza, to coś z mózgu

------------------------------

Patrzę w oczy przechodniów,

jest w nich straszna data.

27.01.82

Źródło: Jarosław Markiewicz Aaa!… 111 wierszy, 2020

Jarosław Markiewicz (1942- 2010) – malarz i poeta.

Ten wiersz wieszcza sprzed 200 lat już w dzieciństwie mnie wzruszał a i teraz nieodmiennie wzrusza... Notabene, widzę jak wiele zwrotów z niego weszło do języka potocznego.

Adam Mickiewicz

Powrót taty

Ballada

„Pójdźcie, o dziatki, pójdźcie wszystkie razem

Za miasto, pod słup na wzgórek,

Tam przed cudownym klęknijcie obrazem,

Pobożnie zmówcie paciórek.

Tato nie wraca; ranki i wieczory

We łzach go czekam i trwodze;

Rozlały rzeki, pełne zwierza bory

I pełno zbójców na drodze”.

Słysząc to dziatki biegą wszystkie razem,

Za miasto, pod słup na wzgórek,

Tam przed cudownym klękają obrazem

I zaczynają paciórek.

Całują ziemię, potem: „W imię Ojca,

Syna i Ducha świętego,

Bądź pochwalona, przenajświętsza Trójca,

Teraz i czasu wszelkiego”.

Potem: Ojcze nasz i Zdrowaś, i Wierzę,

Dziesięcioro i koronki,

A kiedy całe zmówili pacierze,

Wyjmą książeczkę z kieszonki:

I litaniją do Najświętszej Matki

Starszy brat śpiewa, a z bratem

„Najświętsza Matko – przyśpiewują dziatki,

Zmiłuj się, zmiłuj nad tatem!”

Wtem słychać tarkot, wozy jadą drogą

I wóz znajomy na przedzie;

Skoczyły dzieci i krzyczą jak mogą:

„Tato, ach, tato nasz jedzie!”

Obaczył kupiec, łzy radośne leje,

Z wozu na ziemię wylata;

„Ha, jak się macie, co się u was dzieje?

Czyście tęskniły do tata?

Mama czy zdrowa? ciotunia? domowi?

A ot rozynki w koszyku”.

Ten sobie mówi, a ten sobie mówi,

Pełno radości i krzyku.

„Ruszajcie – kupiec na sługi zawoła –

Ja z dziećmi pójdę ku miastu”.

Idzie... aż zbójcy obskoczą dokoła,

A zbójców było dwunastu.

Brody ich długie, kręcone wąsiska,

Wzrok dziki, suknia plugawa;

Noże za pasem, miecz u boku błyska,

W ręku ogromna buława.

Krzyknęły dziatki, do ojca przypadły,

Tulą się pod płaszcz na łonie;

Truchleją sługi, struchlał pan wybladły,

Drżące ku zbójcom wzniósł dłonie.

„Ach, bierzcie wozy, ach, bierzcie dostatek,

Tylko puszczajcie nas zdrowo,

Nie róbcie małych sierotami dziatek

I młodej małżonki wdową”.

Nie słucha zgraja, ten już wóz wyprzęga,

Zabiera konie, a drugi

„Pieniędzy!” krzyczy i buławą sięga,

Ów z mieczem wpada na sługi.

Wtem: „Stójcie, stójcie!” – krzyknie starszy zbójca

I spędza bandę precz z drogi,

A wypuściwszy i dzieci, i ojca,

„Idźcie, rzekł, dalej bez trwogi”.

Kupiec dziękuje, a zbójca odpowie:

„Nie dziękuj, wyznam ci szczerze,

Pierwszy bym pałkę strzaskał na twej głowie,

Gdyby nie dziatek pacierze.

Dziatki sprawiły, że uchodzisz cało,

Darzą cię życiem i zdrowiem;

Im więc podziękuj za to, co się stało,

A jak się stało, opowiem.

Z dawna już słysząc o przejeździe kupca,

I ja, i moje kamraty,

Tutaj za miastem, przy wzgórku u słupca

Zasiadaliśmy na czaty.

Dzisiaj nadchodzę, patrzę między chrusty,

Modlą się dziatki do Boga,

Słucham, z początku porwał mię śmiech pusty,

A potem litość i trwoga.

Słucham, ojczyste przyszły na myśl strony,

Buława upadła z ręki;

Ach! ja mam żonę, i u mojej żony

Jest synek taki maleńki.

Kupcze! jedź w miasto, ja do lasu muszę;

Wy, dziatki, na ten pagórek

Biegajcie sobie, i za moję duszę

Zmówcie też czasem paciórek”.

Źródło: Adam Mickiewicz, Ballady i romanse, Wilno 1822

Kilka haiku Ryszarda Krynickiego

Zielono w głowie –

chociaż pusta i siwa,

i znów sypie śnieg.

Dziś w nocy znowu

nie mogłem zasnąć. Mój kot

czuwał nade mną.

Wrony? Gawrony?

Czas już, by wreszcie sięgnąć

po atlas ptaków.

Tramwaj, dziewczyna

żegna się z koleżanką:

– No to pa, kurwa!

Sikorka, samczyk,

mieni się od kolorów.

Prawdziwy sikor!

Źródło: Ryszard Krynicki: Haiku. Haiku mistrzów, a5, 2014

Anna Janko – poetka, pisarka, felietonistka, krytyczka literacka.

Anna Janko

Jest

Jest moje wieczne pióro które biegnie biegnie

Jest moja miłość

Jest całe życie (...)

Guillaume Apollinaire, Jest

Jest świt i ptak który śpiewa jak przez uszko porcelanowej filiżanki

Jest twoje ciało śpiące tuż przy mnie w popiołach poranka

Jest wiatr co przeprowadza pierwsze jesienne liście przez ulicę

Jest tasiemka tęsknoty do nieustannego przełykania

Jest takie miejsce we śnie z którego bardzo trudno zawrócić

Jest wspomnienie stawu w faszynie jak w koszyku do zabrania ze sobą

Jest żółte pole rzepaku dawno temu i wycieramy o nie zamglone oczy jadąc jadąc

a słońce wisi nam na plecach jak meksykański kapelusz

I są gdzieś stada traw pędzące pod deszczem jak oszalałe

Jest czyjeś dziecko na drodze o oczach jak smutne przepowiednie

Jest pragnienie ostatecznego przypomnienia opadnięcia mgieł

ulgi po bólu powrotu pieśni wysypu kwiatów

wybuchu listeczków na spuchniętych gałązkach

rozkoszy podniebiennej głęboko do końca pomiędzy gwiazdy i dalej

Źródło: Anna Janko: Miłość, śmierć i inne wzory, Wydawnictwo Literackie, 2016

Antoni Marianowicz (1923- 2003) – poeta, prozaik, dramaturg, tłumacz i satyryk.

Antoni Marianowicz

SAGA RODU...

Choć miała Ignorancja

uroki i zalety,

nikt jakoś do ożenku

nie kwapił się, niestety.

Chodziła z tym i owym

jak to się zwykle zdarza,

trafiając tu i ówdzie,

lecz wciąż nie do ołtarza.

Aż wreszcie ktoś zawołał,

wpatrzony w nią w zachwycie:

„Chcę ciebie, Ignorancjo,

przez całe tulić życie!”

Spłoniona niczym róża

szepnęła mu w sekrecie:

„I ja na wieki pragnę

być twoją, mój Tupecie!”

Pomińmy dla zwięzłości

liryczną tę substancję,

stwierdzając: ślub połączył

z Tupetem – Ignorancję.

Gdy wzięli się do dzieła,

spłodzili dzieci mrowie,

a każde z nich zrobiło

karierę co się zowie.

Do rozpoznania łatwa

jest ich progeniturka,

albowiem łatwość słowa

z łatwością łączy piórka.

A gdy otworzy usta,

od razu rozpoznacie

i wiedzę (tę po mamie),

i skromność (tę po tacie).

Źródło: Antoni Marianowicz: Urwanie głowy, Iskry 1976

Antoni Słonimski (1895-1976) – poeta, dramatopisarz, prozaik, felietonista.

Antoni Słonimski

Wszystko

Czy w Tuluzie, w Ankarze,

Czy na Węgrzech, w Dakarze,

Czy w Lizbonie, czy w Szkocji wilgotnej,

Czy tu, w wielkim Londynie,

Fala niesie nas, płynie –

Coraz dalej od drogi powrotnej.

O co my tak walczymy,

Za czym my tak tęsknimy?

Jakież skarby nam wielkie odjęto?

Nie o sławę, bogactwo

Całe nasze tułactwo,

Lecz o sprawę i większą, i świętą.

Nie o władzę nad światem,

Ale o to, by latem

Z książką usiąść pod starym jaworem,

Słuchać wiejskich pogwarów,

I brzęczących komarów,

Koni rżących na łąkach wieczorem.

Nie – by rządzić innymi,

Lecz by w domu ze swoimi

Sprawiedliwie przełamać się chlebem.

Wyjść na drogę i czyste

Witać niebo gwiaździste,

I spokojnie móc spać pod tym niebem.

Znów popatrzeć przez okno

Na kasztany, co mokną,

Od dżdżu mokrym przyglądać się listkom.

Iść aleją, przystawać,

Dawne ścieżki poznawać.

To niewiele, a przecież to wszystko.

Źródło: Antoni Słonimski: „Wiem, o co ci chodziło…". Przeszłość jest moją ojczyzną. Wiersze, Universitas, 2021

Janusz Stanisław Pasierb (1929-1993) – ksiądz katolicki, poeta, podróżnik, historyk sztuki.

Janusz Stanisław Pasierb

poeta jest twoim bratem

poeta jest twoim nieznośnym bratem

który – kiedy biegniesz – mówi

zatrzymaj się obejrzyj

obejrzyj się

obejrzyj siebie

zobacz kwitnący biało oleander

powąchaj liść orzecha

dotknij jakie chłodne uszy ma jamnik

spojrzyj światu w oczy

dokonaj koniecznych doświadczeń

nie wystarczy o nich przeczytać

kiedy stoisz w miejscu

poeta każe ci biegnąć

gdy milczysz każe ci krzyczeć

z radości czy bólu

nazywa co jest w tobie

przywraca niezbędne złudzenia

bierze cię za rękę

jak anioł świętego Piotra

i wyprowadza z więzienia

czujesz jak drży mu ręka

kiedy ci szepce do ucha

jesteś wolny nie bój się idź

Źródło: Janusz Stanisław Pasierb, Wiersze zebrane I-IV, Bernardinum, 2021

Krzysztof Lisowski – ur. 1954 r., poeta,krytyk literacki, eseista, prozaik, tłumacz, autor wierszy dla dzieci.

Zamieszczam cały cykl wierszy, bo tworzą zamkniętą całość.

Krzysztof Lisowski

Zagadki

Z najważniejszymi zagadkami życia

Trzeba radzić sobie pojedynczo

Bóg nie był obecny przy

Twoim umieraniu

Musiałaś sama oswajać ból i ciemność

Oddychać resztką powietrza

Chwytać moją dłoń

Jak na skraju przepaści

Kiedy z wysiłku rozplatają się palce

I jeszcze – żebym się wtedy nie smucił – taktownie odeszłaś

Dopiero rankiem

Dzień po moich urodzinach

Nie mam do nikogo pretensji

Tobie ślubowałem

A Ty nie mogłaś widocznie dłużej czekać

Bo co –

To jakby winić motorniczego tramwaju nr 4

Że jedzie za szybko

Przecież codziennie

Nowi umarli wsiadają do ognistego pojazdu

Żeby zapukać do przeszłości

23 sierpnia 2023

Nocny stróż

Nie wiadomo kiedy

Poumierały też twoje ubrania

Leżą powkładane w duże niebieskie worki

W środkowym pokoju

Jak ciała po ziemskiej bitwie

Po walce ze światem

I tej nocy jestem

Ich stróżem

Milczących tkanin bawełny

Wszystkich twoich

Ulubionych kolorów

25 sierpnia 2023

Ciemne okna

Zawsze kiedy wracałem wieczorem

Paliło się światło

W największym pokoju naszego mieszkania

Wyraźniała winorośl którą oplotłaś

Balkon i dom

W magiczny krąg

Ale „zawsze” pewnego dnia przestało działać

Moc odeszła

Sam muszę po powrocie zapalać lampę

Żeby odnaleźć się

W jasnej pustce

Na nic teraz nie liczę

Ale każdego upalnego wieczoru

Dobrze podlewam naszą winorośl

Czytam jej listki od ciebie

28 sierpnia 2023

Przejrzyste niebo

Od rana takie przejrzyste niebo

Błogosławione promienie

Pan tęskni

Pan musi się wyleczyć

Z ukąszenia utratą

Mówi tamta kobieta

Pięć razy obróciłem klepsydrę

I mamy już nowy piątek

Pięć razy zanurzyłem się nago

W uzdrawiających wodach

Ale czym można uleczyć

Pustynię i wulkan

Nieczynną noc

Bez twojego oddechu

1 września 2023

Afazja

Pod koniec lipca

Moja żona eliminuje słowa

Przestaje mówić

Jeszcze tylko parę ważnych gestów –

Zawsze cię kocham

Zapamiętaj to na wszystkie dni

Twojej osobnej przyszłości

Boję się o ciebie

Przytul mnie mocno

Boli

5 września 2023

Źródło: Kwartalnik Akcent, nr 1/2024

Louise Glück (1943-2023) – amerykańska poetka i eseistka, laureatka literackiej Nagrody Nobla w roku 2020.

Louise Glück

Głóg

Obok siebie, nie

trzymając się za ręce: obserwuję was,

jak spacerujecie po letnim ogrodzie – stworzenia,

które nie mogą się poruszać,

uczą się widzieć; nie muszę

gonić was przez

ogród; ludzie zostawiają

ślady uczucia

wszędzie, kwiaty

rozsypane na ścieżce,

białe i złote, niektóre

lekko unoszone

przez wieczorny wiatr; nie muszę

iść tam, gdzie teraz jesteście,

w głębi trującego pola, aby poznać

przyczynę waszej ucieczki, ludzką

namiętność czy gniew; dlaczego inaczej

opuścilibyście

wszystko, co udało wam się zebrać?

Przekład: Krystyna Dąbrowska

Źródło: Louise Glück: Dziki irys, Wydawnicto a5, 2024

Joanna Roszak – pisarka, poetka, publicystka, wykładowczyni akademicka, mieszka w Poznaniu

Joanna Roszak

jak narysować kota

w pewnym sensie to łatwe

jak pisanie wiersza

umieszczasz słowo po słowie

kończysz wers i łączysz z następnym

wzdłuż brzegów liter

więc jak opisać kota

gdy oddycha płytko i lekko

gdy czaruje nad ludzką głową w nocy

gdy kwitnie jego sierść

niczego nie pamięta

kiedy dostrzega małego pająka

omija przetarte ubrania i ścieżki

szuka miejsca z którego lepiej widać

i przysiada na otwartych zeszytach

w linie czy kratkę nie wchodząc do nich

jakby był moim wierszem

Źródło: Joanna Roszak, Om, Biuro Literackie, 2023

Kolejny wiersz z tomu który wygrał tegoroczną nagrodę Nike

Urszula Kozioł

TEMPUS FUGIT

Czas zawczasu

pogrążyć się w sobie

czas

zdążyć na czas

czas mieć czas

zanim

strąci nas w bezczas

bo poniewczasie

będzie za późno na cokolwiek.

Źródło: Urszula Kozioł: Raptularz, PIW, 2023

Dzisiaj wprawdzie nie wiersz, ale inspirujący tekst pojawiający się tu i tam.

Max Ehrmann (1872 -1945) – amerykański prawnik, ekonomista i pisarz.

Max Ehrmann

DEZYDERATA

Przechodź spokojnie przez hałas i pośpiech, i pamiętaj, jaki spokój można znaleźć w ciszy.

O ile to możliwe, bez wyrzekania się siebie bądź na dobrej stopie ze wszystkimi.

Wypowiadaj swoją prawdę jasno i spokojnie, wysłuchaj innych, nawet tępych i nieświadomych, oni też mają swoja opowieść.

Unikaj głośnych i napastliwych - są udręką ducha.

Porównując się z innymi możesz stać się próżny i zgorzkniały, bowiem zawsze znajdziesz lepszych i gorszych od siebie.

Niech twoje osiągnięcia zarówno jak plany będą dla Ciebie źródłem radości.

Wykonaj swą pracę z sercem - jakakolwiek byłaby skromna, ją jedynie posiadasz

w zmiennych kolejach losu.

Bądź ostrożny w interesach, na świecie bowiem pełno oszustwa.

Niech Ci to jednak nie zasłoni prawdziwej cnoty; wielu ludzi dąży do wzniosłych ideałów

i wszędzie życie pełne jest heroizmu.

Bądź sobą, zwłaszcza nie udawaj uczucia. Ani też nie podchodź cynicznie do miłości, albowiem wobec oschłości i rozczarowań ona jest wieczna jak trawa.

Przyjmij spokojnie co Ci lata doradzają z wdziękiem wyrzekając się spraw młodości.

Rozwijaj siłę ducha, aby mogła cię osłonić w nagłym nieszczęściu. Lecz nie dręcz się tworami wyobraźni. Wiele obaw rodzi się ze znużenia i samotności.

Obok zdrowej dyscypliny bądź dla siebie łagodny.

Jesteś dzieckiem wszechświata nie mniej niż drzewa i gwiazdy, masz prawo być tutaj.

I czy to jest dla ciebie jasne, czy nie - wszechświat bez wątpienia jest na dobrej drodze.

Tak więc żyj w zgodzie z Bogiem, czymkolwiek On ci się wydaje, czymkolwiek się trudzisz i jakiekolwiek są twoje pragnienia, w zgiełkliwym pomieszaniu życia zachowaj spokój ze swą duszą.

Przy całej swej złudności, znoju i rozwianych marzeniach jest to piękny świat.

Bądź pogodny. Dąż do szczęścia.

Tłumaczenie: Andrzej Jakubowicz

Źródło: Kazimierz Jankowski: Hipisi. W poszukiwaniu ziemi obiecanej, 1972.

Radosław Wiśniewski (ur. 1974) – poeta, krytyk literacki.

Radosław Wiśniewski

Chłopiec siedzący na ziemi pod kinem „Ukraina” przy Majdanie

Niezależności w mieście Równe, jesień 2023

Chłopiec na zdjęciu siedzi na ziemi

nogi ma podciągnięte pod brodę

obejmuje je rękami i chowa głowę

między kolana

zupełnie jak mój syn

który obraża się na nas

i odmawia współpracy

z resztą świata

Chłopiec na zdjęciu siedzi pod portretem

swojego brata rozpiętym na metalowym

standzie jak na krzyżu.

Dla chłopca starszy brat bywa wielki

jak bóg i są rzeczy, które są tylko

między nimi.

Mój syn ma tak ze starszą siostrą

która często patrzy na nas, rodziców,

z politowaniem i mówi – dajcie nam chwilę,

a ja często powtarzam synowi, żonie, babci,

dziadkowi, kiedy opowiadam podobne sceny

– takie rzeczy – tylko z wielką siostrą.

Brat chłopca ze zdjęcia, rozpięty na standzie

nazywa się Jehor Mucha, był żołnierzem

67 Brygady Zmechanizowanej, poszedł

pod Bachmut i nie wrócił.

Chłopiec na zdjęciu ma na imię Wasyl

w każdej wolnej chwili przychodzi

pod wielki portret brata

pod kinem „Ukraina”

przy Majdanie Niezależności

w mieście Równe

podciąga kolana pod brodę

chowa głowę między kolana

i siedzi tak jak mój syn

kiedy odmawia współpracy

z resztą świata

Chciałbym mu powiedzieć

wstań już, daj spokój, nie wygłupiaj się

chodź, no chodź, ile tak będziesz siedział,

no ile, no

synku

Źródło: Miesięcznik 'Odra', nr 9/2024

Wiersz z tomu z finałowej siódemki nominowanej do nagrody Nike 2024

Marzanna Bogumiła Kielar

Poniemiecki ogród Jadwigi wypędzonej z Grodzieńszczyzny

Nie lubiła sezonowych roślin: nasturcji, słodkiej

maciejki. Wolała byliny. Krępe półkrzewy w skórzastych liściach

sczerwieniałe przed zimą. Srebrzystoszare długowieczne krzewinki

na kotwicy masywnych korzeni.

Byliny – zdrewniałe u nasady łodyg.

Ich zgrubiałe kłącza zimujące pod ziemią, ich cebule potomne.

Wargi kwiatów, nasiona, do których przylatują pszczoły i ptaki.

Astry, floksy, rdzawe liliowce. Sadziła miododajną lebiodkę,

naparstnice o ząbkowanych liściach, brodate goździki –

w tym cudzym

przedwiosennym ogrodzie.

Odtwarzała wśród kamieni na skarpie tamten miniaturowy łańcuch górski

zawieszony nad Niemnem wieloma tarasami – swój ogród

utracony u schyłku jesieni, gdy ginie

miasto trzmiela.

Wprowadziła trujące tojady, gęsie szyje

orszelinowej tojeści. Nawet karmnik ościsty

tkający cierpliwie żywotne

okrywowe darnie, co stwarzają pozór, że ogród

istnieje tu nieprzerwanie od dziesięcioleci. I krwawnik, tysiąclistny,

którym Achilles leczył rany po bitwie.

I mak wieloletni, potężny, czerwony. Rosnący tam, gdzie ludzie

otwierają ziemię, gdzie trupy i azot z bomb ją użyźniają.

Mak z czarnym środkiem, który Persefona trzymała w ręku,

wracając. Jego nieujarzmiony lipcowy przepych.

Sadziła byliny.

Żeby tu było coś trwałego.

Źródło: Marzanna Bogumiła Kielar: Wilki, Znak 2023

Wiersz z tomu z finałowej siódemki nominowanej do nagrody Nike 2024

Urszula Kozioł

NIE MIJAJ RANKU

Nie mijaj ranku

zatrzymaj swe ptaki

jeszcze się zdążysz naobracać w czasie

przystań mi wiosno w półobrocie światła

wahaj się chwilę w odcieniach zieleni.

Przedłuż mi zmierzchu swą wczesność do syta

nie spiesz się maju

trwaj moja miłości

o lata – kiedy się wami nacieszę.

przemija życie jak noc w okamgnieniu.

przemija ziemia w ułamku promieni.

Źródło: Urszula Kozioł, Raptularz, PIW 2023