Byli i będą

Obraz społeczeństwa polskiego po powstaniu styczniowym. Poznajemy równe środowiska: arystokrację, młodzież, życiowych rozbitków, ziemiaństwo kresowe oraz zagrodową szlachtę krośniańską, prześladowaną nie tylko za patriotyzm, ale i za religię, gwałtem zmuszoną do przyjęcia prawosławia. „- Byłeś u spowiedzi? – zagadnęła Kafarowa. - Chciałem, ksiądz nie przyjął. Powiada, że może mieć nieprzyjemność o mnie. Ja, prawda, tyle że w kościele ochrzczony, ale potem ani religii się nie uczył, ani do spowiedzi chodził. W szkółce błahoczynny zakon wykładał, a potem z tamtymi na mszy w cerkwi bywałem, a do sakramentu nikt nie napędzał, to i tak żyłem. Nie umiem nawet pacierza, liter nie znam w książce, co po matce ostała i com znalazł w skrzyni teraz. Wikcia przestała zwijać motek krasnej wełny i zadumała się, zapatrzyła w niego i posmutniała jej hoża twarzyczka. Kafarowa pokiwała głową, aa Kafar wyprostował się i rzekł: - Ot, co się w tym kraju porobiło. Jeszcze żyją ci, co po lasach ginęli za tę wiarę i za tę mowę, a ot, młodzi już i nie wiedzą, co to jest. - Skąd wiedzieć mamy? Ja i nie słyszał. - Ale bluźnić i poniewierać toś umiał. Tego cię nauczyli. Dzieci na matkę plwają, tacy jesteście! – wybuchnęła Kafarowa.”