Teatr i jego architekt

Obchodzony w październiku 1993 roku jubileusz stulecia otwarcia gmachu Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie jest jubileuszem podwójnym. Dla ludzi teatru to przede wszystkim znakomita okazja do spojrzenia na wiek działalności jednej z naszych najważniejszych scen — „Wawelu teatru polskiego". Równocześnie jest to jubileusz stulecia powstania monumentalnego budynku teatralnego, który należy do najbardziej interesujących dzieł architektury polskiej schyłku XIX wieku. 0 ile przy tym jubileusz sceny rozpatrywany jest przede wszystkim w kontekście polskiej kultury narodowej, o tyle architektura teatru ma wymiar bardziej uniwersalny. Jest przede wszystkim symbolem szerokiego otwarcia krakowskiego środowiska artystycznego przełomu wieków na sztukę europejską. O ostatecznym kształcie gmachu przy placu Św. Ducha zadecydował jego architekt, epoka, w jakiej żył, i środowisko, które go ukształtowało. Osobie i twórczości Jana Zawiejskiego - na tle szerszych rozważań nad architekturą okresu historyzmu - poświęciłem na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wiele lat studiów. Ich podsumowaniem jest obszerna monografia książkowa: Jan Zawiejski. Architekt przełomu XIX i XX wieku1. Celem niniejszej publikacji jest natomiast przypomnienie złożonej genezy powstania nowego gmachu Teatru Miejskiego w Krakowie, wyjaśnienie jego architektury w kontekście drogi życiowej i twórczej Jana Zawiejskiego, wreszcie próba umiejscowienia krakowskiego teatru w historii architektury polskiej, a przede wszystkim w historii europejskiej architektury teatralnej. Praca składa się z trzech części. Rozdział pierwszy to w zasadzie skrót obszernej części biograficznej i dokumentacyjnej wspomnianej pracy o Zawiejskim. Jan Zawiejski jest nie tylko jednym z nielicznych architektów polskich XIX wieku, któremu dane było zrealizować monumentalny gmach teatralny, ale jest chyba jedynym, którego dorobek obejmuje projekty około dziesięciu dalszych scen. Rozdział drugi zawiera syntezę długiej i niekiedy dramatycznej historii powstania okazałego gmachu przy placu Św. Ducha. W rozdziale trzecim, analizując wartości artystyczne budynku Teatru im. J. Słowackiego, próbuję określić miejsce krakowskiej sceny w ewolucji architektury teatralnej XIX wieku w Europie.