Pan Tadeusz

„Pan Tadeusz”, to jedno ze słynniejszych dzieł Adama Mickiewicza, wydanym 1834 r. Dzieło to uznawane za epopeję narodową, początkowo miało być tylko krótką sielanką, koncentrującą się na wątku miłosnym pomiędzy Zosią i Tadeuszem oraz sporze o zamek, która jednak rozrosła się do sporych rozmiarów utworu o synkretycznym charakterze. Główny wątek, którym pozostała romantyczna historia bohaterów oraz spór o wiekową budowlę, został wzbogacony o liczne wątki poboczne, poboczne postacie, a także została rozciągnięta perspektywa czasowa. W efekcie powstało dzieło złożone dwunastu ksiąg: I. Gospodarstwo, II. Zamek, III. Umizgi, IV. Dyplomatyka i łowy, V. Kłótnia, VI. Zaścianek, VII. Rada, VIII. Zajazd, IX. Bitwa, X. Emigracja. Jacek, XI. Rok 1812, XII. Kochajmy się . We współczesnych wydaniach „Pana Tadeusza” znajduje się także „Epilog”, zaczynający się od słów „O tym, że dumać na paryskim bruku”. Tekst ten został opublikowany po raz pierwszy w 1860 roku. „Epilog” jest wyrazem rozgoryczenia Mickiewicza, który zraził się sporami emigracyjnymi. Mickiewicz, w „Panu Tadeuszu” nawiązuje do tradycji sarmackiej, ukazując świat dawnej szlachty, który, z początkiem XIX wieku odchodzi w przeszłość, w związku z procesami modernizacyjnymi. Świat ten ukazany jest w sposób wyidealizowany. Autor, ogarnięty nostalgią za przeszłością, za utraconą Litwą i umiejscowioną w niej idyllą. Uczucia te są szczególnie widoczne w lirycznych fragmentach epopei, a także w „Epilogu”. Idyllę tę pragnie przywrócić sobie i wszystkim emigrantom. Mityzuje przeszłość, by stała się ona wzorem dla współczesności. Strażnikami ładu i tradycji czyni Mickiewicz Podkomorzego, Wojskiego i Sędziego. Świat przedstawiony w utworze kojarzy się z ładem, zakorzenieniem człowieka w otaczającej go rzeczywistości oraz z głębokimi i autentycznymi relacjami międzyludzkimi. Jednocześnie, w „Panu Tadeuszu” krytycznie ukazane zostały przemiany kulturowe oraz łączące się z nią uleganie obcym wzorcom kulturowym. Jednocześnie Mickiewicz dostrzega błędy świata szlacheckiego. Widzi konieczność zmian i traktuje je jako pozytywne.