Juno recenzja

Nim na dobre rozpocznie się ta historia, spisana na potrzeby dokumentacji wycinka polskiej rzeczywistości, historia, którą można by uznać za zupełnie zwyczajną, choć jak każdy jednostkowy przypadek jest całkiem wyjątkowa, najpierw - jak przystało na opowieść o długu i winie - coś pożyczonego: (i tu długi cytat z Franciszka Rebelais o konsumpcji).

Autorka, zapożyczając z Gargantui i Pantagruela nie tylko cytat, ale i sposób narracji (narrator posługuje się formą pluralis maiestatis, podobnie jak to się kiedyś czyniło w pracach naukowych, możliwe także, że jest to głos chóru, jak w starożytnych dramatach, więc siłą rzeczy liczba mnoga), charakteryzuje na samym początku rodzaje długów. Bo mogą być wyrażone w pieniądzu, ale też bywają w walucie bardziej duchowej, niematerialnej - długi moralne. I - jej zdaniem - wszyscy jesteśmy dłużnikami, choć pewnie niektórzy także jednocześnie wierzycielami.

Przyjrzyjmy się fabule i dramatis personae.
Miejsce akcji: trochę Warszawa, ale przede wszystkim mazurskie Kujdyny nad jeziorem Juno.
Protagonistki: Aleksandra i jej mąż Marek Krawczyk (informatyk) plus trójka synów oraz jej młodsza siostra Marianna i jej mąż Roman ("chłopak ze Śląska", politolog z wykształcenia, ale kadrowy w mazurskiej mleczarni z zawodu).
W tle rozgrywa się cichy dramat zejścia z tego świata ojca obu sióstr, Tadeusza Myszkowskiego, dla którego żadna z nich nie ma czasu, choć zawdzięczają mu wszystko (wychował je bez matki). Obie bowiem oprócz pracy (Aleksandra wyszukuje tematy do programów warszawskiej śniadaniowej TV, a Marianna prowadzi salon kosmetyczny na mazurskiej prowincji w Kujdynach) zajmują się miazmatami - jedna pisaniem nikomu niepotrzebnej powieści o Marii Cunitz, druga wpisami o malowaniu paznokci w mediach społecznościowych. Rodzaj perypetii, z jakim mamy do czynienia, to typowe problemy polskich seriali postsocjalistycznych: czy on/ona mnie jeszcze chce/kocha?, zdradzić męża czy nie zdradzić? skąd pożyczyć parę mrówenów na zapłacenie kredytu frankowego za mieszkanie w Warszawie?, oddawać ojcu pożyczkę na dom?, jak się wkupić do zamkniętego środowiska Mazurów, gdy się jest "tym obcym"?, dlaczego mój ojciec nie jest inteligentem? czy to moja wina, że nie mogę mieć dziecka?, co o mnie myślą inni?

Małżonkowie żyją obok siebie, kobiety same borykają się z problemami z samymi sobą. Dialogi (i monologi wewnętrzne) są bardzo typowe dla aktualnej pseudointeligencji pracującej w korpo (i w szkołach oraz na niektórych uniwersytetach): normę językową ustala Marta Lempart. Typowe, neurasteniczne postaci, jak z filmów Koterskiego - żałośni Miałczyńscy. Parainteligencja. Pochodzą z prowincji i zazdroszczą wielkomieszczanom inteligenckich rodziców i tego, że "mogą sobie żyć w dużym mieście i mieć wyjebane na lokalne układy, chodzić do pracy w zagranicznych korporacjach i nie szukać relacji z dupkami w radach miejskich". Tacy mogą sobie pozwolić, by być "radykalnym" w postawach wobec wszystkiego - wobec klimatu, uchodźców, rowerów czy wyboru płci.

Właśnie te serialowe problemy życiowe i typowy, knajacki język polskiej patointeligencji powodowały, że do 1/3 powieści czułem niesmak, a jednak... Autorka przekonała mnie swą dowcipną i niegłupią przecież narracją, że nie jest to przedstawienie rzeczywistości 1:1 lecz ironiczny persyflaż. Choć sama mogłaby być protagonistką swej własnej powieści (spójrzmy uważniej na Aleksandrę...założę się, że skończyła kulturoznawstwo), to przecież dystansuje się nie tylko od tej postaci, lecz w ogóle od poruszanych tu problemów społecznych: przedstawia je w krzywym zwierciadle, z boku, a może nawet "z dronu". Czyni to nie tylko sięgając po stylistykę narracyjną Rabelais'go (narratorka uważa go za "patrona" powieści), lecz także odwołując się do gombrowiczowskich zapasów z formą i gębą. Ona też z nimi na swój sposób walczy. W książce, moim zdaniem, dochodzi dwukrotnie do wywrócenia "babskiej" narracji (i wskutek tego do istotnej zmiany w jej odbiorze): 1. przez zmianę perspektywy narrator-bohater (s. 131) oraz 2. przez złamanie reguł gatunku typowej polskiej komedyjki społeczno-obyczajowej, na jaką początkowo powieść wygląda. W pierwszym przypadku autorka decyduje się obnażyć nieistotność i śmieszność swych bohaterów. W drugim - zrywając z rutyną żanru - kumuluje ona sceny pogrzebów i, miast komplikować akcję przez mnożenie konfliktów, pozwala skonfliktowanym bohaterkom porozumieć się, pogodzić ze sobą. To oczywiście kończy nadzieję na "ciąg dalszy serialu". Bo w Polsce seriale i media żyją tylko konfliktem. A tu autorka wylewa oliwę i burza cichnie. Jakby chciała pokazać, że tak, można byłoby być normalnym, niezaperzonym człowiekiem. I kto wie, może jest to jakimś przesłaniem dla "tenkraju"? Z uwagi na właśnie to odwrócenie znaków ujrzałem sens niniejszej powieści zupełnie gdzie indziej. I niech sobie autorka szufladkuje gatunek swej powieści jako "new sincerity",czy jakkolwiek inaczej, ja już akceptuję JEJ, nie mój, pantagruelizm.

Jest to pozycja rozrywkowa, ale dzięki ironii i formie komunikacji z czytelnikiem udaje się w niej przemycić zawoalowane przesłanie. Ekwilibrystyka narratora przypomina mi nieco młodzieńczą powieść Becketta, choć są ewidentne różnice (Beckett bardziej solipsystyczny i erudycyjny, mniej rozrywkowy).
Ale co tam recenzja! Pozwólcie więc "niech przemówi literatura, niech potoczą się przed was (te) perły"... Że co?! Ów chór-narrator Was, czytelników, potraktował jak wieprze? Wobec samego siebie też jest przewrotnie krytyczny: "Jesteśmy żałośni i się tego nie wstydzimy. Nie musicie nas lubić".



[Pogrzeb wg Moritza von Schwindta - sen myśliwego Romana]

Notatki>>
Lit. Obumarła. Ból, słabość, śmiertelność; Lowen; Podręcznik lidera Harvard Bussiness Review, N.N. Taleb: Czarny łabędź, Milton Friedman, Keynes, Bakunin, Barthes, Boudieu, Thomas Piketty, Osho, Mihály Csíkszentmihályi, M.V. Llosa: Rozmowa w "Katedrze", Brzozowski: Plomienie, Chantal Mouffe, Judith Butler: Uwikłani w płeć, Dolores Ibárruri.
"Humanista" to najwyraźniej w powszechnym mniemaniu w Polsce ktoś, kto nie zna matematyki...Cóż za upadek znaczeniowy tego pojęcia!
Panurg; triggerować kogoś; fryzura na boba; żaba ze strasu; dżondżoli; dziadocen; malarz von Schwind.