Oni recenzja

Było ich siedmiu… „siedmiu wspaniałych” czy siedmiu krasnoludków? Zacznijmy jeszcze raz…
Było ich SIEDMIORO. Łącząc poprzednie określenia mogłabym powiedzieć Siedmioro Wspaniałych Czerwonych. Nie, nie dlatego, że mieli czapki na wzór krasnoludków. Po prostu byli KOMUNISTAMI – dosłownie i w przenośni oddani ideologii marksizmu. Poznajmy ich zatem: Jakub Berman, Edward Ochab, Wiktor Kłosiewicz, Roman Werfel, Leon Chajn, Stanisław Staszewski i żona czołowego komunisty – Julia Mincowa. Stanowili plejadę gwiazd partyjnych Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Sprawowali swego czasu najważniejsze funkcje w państwie i byli przekonani, że wszystko, co czynią, robią dla dobra narodu. Z czasem ta partia, na łonie której wzrastali, wyrzekła się ich. Wtedy oni postanowili o tym opowiedzieć…

Znalazła się znakomita słuchaczka, która podjęła się spisania rozmów z tymi politycznymi gwiazdami PRL-u. Teresa Torańska, dziennikarka, od której wielu współczesnych powinno się uczyć rzemiosła, przeprowadziła wywiady z wyżej wymienionymi i misternie utkała z nich znakomitą książkę pt.: „Oni”. Kto nie zna Torańskiej, musi koniecznie chociaż wygooglować jej nazwisko. Na koncie tej znakomitej dziennikarki znalazł się cykl wywiadów, który otwiera wspomniana przeze mnie książka. Autorka prowadzi w nich rozmowy z przedstawicielami różnych środowisk. Jedno jest pewne: „Oni”, „My”, „Byli”, „Są” i „Jesteśmy…” to lektury obowiązkowe każdego Polaka, który chce mieć ogólne rozeznanie w burzliwej historii swojego kraju.

By przeprowadzić wywiady z czołowymi komunistami, Torańska musiała być znakomicie przygotowana. Jej świetne rozeznanie w ideologii marksistowskiej, poczynaniach PZPR-u i decyzjach podejmowanych przez władze spowodowały, że wywiady z kolejnymi działaczami nie są wyłącznie autobiograficznymi opowieściami, które dziennikarka bezkrytycznie przedstawia czytelnikom. Każde stwierdzenie Bermana, Ochaba i innych wspomnianych, zostaje przez Torańską skomentowane. Dziennikarka często polemizuje ze swoimi rozmówcami, neguje ich poglądy lub wyraża je w sposób bardziej zrozumiały. Wszystko to powoduje, że wywiady Torańskiej czyta się z przyjemnością, nawet jeśli niektóre poglądy jej rozmówców wołają o pomstę do nieba.

Co takiego jest w tych wywiadach, czego nie dowiemy się z podręczników do historii doby PRL-u? Myślę, że ciekawe dla czytelnika będą MOTYWY i ANEGDOTY. Motywy często niemoralnego postępowania przodowników partii, wywołują w czytelnikach niechęć a w skrajnych przypadkach odrazę. W głowie się nam nie mieści, że można było dokonywać zbrodni rozmaitego kalibru wyłącznie z pobudek ideowych. Torańska daje jednak swoim rozmówcom szansę, by wytłumaczyć przyczyny swojego postępowania. Oczywiście nie po to, by ich oczyszczać z zarzutów, przeciwnie wypowiedzi tylko bardziej utwierdzają nas w przekonaniu, że ludzie dla kariery gotowi są zrobić wszystko. Co do anegdot, myślę, że te wywiady-rozmowy stanowią ich wielką skarbnicę. Ponad wszystkie wybija się chyba ta przywołana przez Jakuba Bermana, który opisując jedno z zakrapianych spotkań najwyższych władz partyjnych z towarzyszem Stalinem, opowiada czytelnikowi, jak po pijanemu tańczył „na misia” z Wiaczesławem Mołotowem. Takich wspomnień jest w zbiorze pt.: „Oni” wiele. Przez ich pryzmat poznajemy komunistów niejako „od kuchni”. Dowiadujemy się, że poza całą karygodną działalnością partyjną, byli zwykłymi ludźmi. Choć ich ówczesna sytuacja była nieporównywalna do losów milionów robotników, to nawet ich dosięgły w końcu represje. Za działanie (w ich przekonaniu) w słusznej sprawie, zapłacili najwyższą cenę. Stopniowo każde z nich zostało wydalone z szeregów PZPR. Wobec wielu skierowano tak samo absurdalne oskarżenia, jakie oni sami kierowali wcześniej ku towarzyszom partyjnym. Co zaskakujące, nawet po odejściu z życia politycznego, w każdym z rozmówców tkwiła jeszcze wiara w idee komunizmu. Każde z nich niemal do końca wierzyło, że w innych warunkach i okolicznościach byłaby szansa stworzyć społeczeństwo oparte na równości. Jak widać ludzie to uparte stworzenia.

Mogłabym długo rozwodzić się nad każdym z siedmiu rewelacyjnych wywiadów Torańskiej, które składają się na książkę pt.: „Oni”. Jednak w ten sposób całkowicie odebrałabym wam przyjemność lektury. Teksty Torańskiej czyta się z zapartym tchem. Jej lekkie pióro znakomicie współgrające z wrodzonymi skłonnościami do polemiki, powoduje, że wywiady spisane są w sposób swobodny a zarazem niezwykle frapujący. Z łatwością nadążamy za tokiem rozumowania dziennikarki i po przeczytaniu krótkiej wymiany zdań, mamy wrażenie, że zapytalibyśmy rozmówcę o to samo. Torańska nie znosi niedopowiedzeń, dlatego te rozmowy prowadzone są bardzo jasno i klarownie. Nie ma tu mowy o nieustannym odbieganiu od tematu. Wszystko jest pod kontrolą prowadzącej, która wielokrotnie, jak na moralizatorkę przystało, przywołuje swoich rozmówców do porządku. Przy tym wszystkim, jej rozległa wiedza i rozeznanie historyczne, mogłyby nie jednego współczesnego dziennikarza wprawić w zakłopotanie. Krótko mówiąc: „Oni” to majstersztyk zarówno jeśli chodzi o formę, jak i treści poruszone w wywiadach z komunistami, których nazwiska przeszły już do historii.