Żadnych bogów, żadnych panów recenzja

Akcja książki Dziedzica dzieje się w kręgach emigracji polskiej w Chicago w 1918 r. Rzecz jest reklamowana jako kryminał, dla mnie to bardziej powieść obyczajowo-gangsterska. Może największą jej wartością jest fascynujące przedstawienie polskiej diaspory w Chicago sto lat temu. To w zdecydowanej większości byli ludzie ciężko pracujący w tamtejszym przemyśle, głównie w stalowniach i rzeźniach. Było to twarde środowisko, w którym królowały pijaństwo i przemoc: wszelkie konflikty rozwiązywało się pięścią. Można zatem rzecz całą potraktować jako nielukrowany obraz początków kapitalizmu w Ameryce, gdzie robotników wyzyskiwało się na potęgę. W tym kontekście przypomina się 'Ziemia obiecana' Reymonta.

Ale tak naprawdę Dziedzic nie opowiada o robotnikach, tylko o chicagowskich gangach, które były bardzo wpływowe, wręcz trzęsły miastem. Siłą rzeczy sporo dowiadujemy się o gangsterach, ich okrutnych bójkach, bardzo często w książce łamane są nosy i wybijane zęby. A bandyci są przedstawieni jako ludzie uwielbiający przemoc, ale posiadający swój honorowy kodeks, niby dzisiejsi kibole, zresztą opis bitwy między dwoma gangami przypomina jak żywo kibolską ustawkę. Ciekawe, że bandy są wyraźnie lewicowe, to socjaliści, anarchiści, trafiają się nawet komuniści. A wśród różnych gangów chicagowskich prym wiedli nasi rodacy, no cóż, Polacy nie gęsi...

Główny bohater książki, sierżant policji Teodor Rucki to taki człowiek pęknięty. Z jednej strony stróż prawa, z drugiej gangster, który nigdy się nie wyrzekł członkostwa swojej bandy. Dalej, Rucki jest z jednej strony twardym gangusem, dla którego pobicie kogoś do nieprzytomności lub wyłamanie palca to jak splunąć, z drugiej czułym mężem dla świeżo poślubionej Zosi, widzę tu duże pęknięcie psychologiczne.

I jeszcze, Rucki to trochę romantyczny bohater, ale też tragiczny. Na przykład fakt, że prawie wszyscy wokół niego giną (w ogóle w książce jest masa trupów), a on przeżywa, jest paradoksalnie dowodem jego tragiczności. Z drugiej strony książka jest takim trochę westernem, gdzie samotny bohater zwycięża, to jednak bardzo gorzkie zwycięstwo.

Pod koniec rzecz cała, która do tego czasu imponowała brutalnym realizmem, skręca w stronę dziwaczną: jakieś tajne bractwa, kaptury na głowach, dziwne rytuały, dla mnie to się kupy nie trzyma. W ogóle im bliżej końca, tym więcej dziwności i niejasności. Ten zjazd poziomu niestety obniża ogólną ocenę książki.

Słuchałem audiobooka w świetnym wykonaniu Piotra Grabowskiego.