Polskie złudzenia narodowe recenzja

Bardzo lubię styl niedawno zmarłego Ludwika Stommy, pisze on lekko, z humorem, a przy okazji prezentuje wspaniałą erudycję. W tej pozycji mamy polemikę z mitami polskimi. Autor definiuje we wstępie mit jako „podawanie pewnej specyficznej wykładni dziejów, czy układów społecznych, opartej najczęściej na chwytliwej formule, za oczywistą i jedynie prawdziwą.” A potem słusznie twierdzi, że polemika z polskimi mitami, to nie szarganie świętości czy antypolonizm, to traktowanie naszej ojczyzny jak normalnego kraju, z jasnymi i ciemnymi stronami swojej historii.

Książkę można czytać na wyrywki, bo rozdziały są niezależne, a każdy poświęcony jest analizie i demaskacji jednego z mitów. I tak pisząc o Konstytucji 3 maja, i o znanym poglądzie, że był to przykład dla Europy i świata, Stomma twierdzi że wcale nie była taka postępowa, utrwalała bowiem nierówności stanowe i dominację szlachty. Charakterystyczne jest, że konstytucja Księstwa Warszawskiego, nadana w 1807r. przez Napoleona, w ogóle nie nawiązywała do trzeciomajowej; konstytucja Napoleona bowiem, w przeciwieństwie do trzeciomajowej zrównywała prawnie szlachtę i mieszczaństwo, znosiła też poddaństwo chłopów. Paradoksalnie, bardziej liberalna od trzeciomajowej była też Konstytucja Królestwa Polskiego z roku 1815 nadana przez cara. Nie umniejsza to wagi konstytucji trzeciomajowej, ale znaj proporcje mociumpanie...

Najbardziej wstrząsające są rozdziały o chłopach. Autor rozprawia się z dwoma mitami: chłop potęgą jest i basta, oraz: wsi spokojna, wsi wesoła. Chłop nie był żadną potęgą, był chamem, niewolnikiem, własnością pana. I tu nie sposób nie wspomnieć o Trylogii Sienkiewicza, książki która w największym stopniu ukształtowała polską świadomość XX-wieczną; apoteoza szlachty tam przedstawiona i pogarda dla chłopów są porażające. Drugi mit: wsi spokojna, wsi wesoła też jest nieprawdziwy: wieś była biedna, zastraszona, prymitywna, pełna przemocy i pijaństwa. Było to skutkiem pańszczyzny i traktowania chłopów jak podludzi. Na szczęście zaczyna się o tym teraz mówić: o hańbie pańszczyzny, i o tym, że prawie wszyscy jesteśmy z chłopów, chociaż każdy udaje, że ze szlachty.

Książka została wydana w roku 2006, ale się wcale nie zestarzała, przeciwnie, jeśli chodzi o tworzenie mitów to jest u nas coraz gorzej, na naszych oczach tworzą się nowe, gdyby autor rozważał wznowienie to z pewnością dodał by rozdziały o Smoleńsku czy żołnierzach wyklętych.