Rękopis znaleziony w Saragossie recenzja

Czytałem sobie książkę Potockiego powoli, przeplatając lekturę słuchaniem audiobooków; mam trzy nagrania, najlepsza jest interpretacja Jana Englerta, niestety okrutnie okrojona, tylko 8 godzin, nieco niżej stawiam pełną, 23-godzinną wersję w interpretacji Henryka Machalicy oraz mocno skróconą czytaną przez Marka Kondrata. Wszystkie te wersje oparte są na klasycznym przykładzie Edmunda Chojeckiego, ale czytałem ebooka w nowym przekładzie Anny Wasilewskiej, opartym na pełnej wersji książki opracowanej ostatnio przez francuskich badaczy.

No jest tam wiele książek w książce, wiele różnych konwencji, np. opowieść o ojcu Alfonsa Wordena, który tak bardzo dbał o honor, że gotów był się pojedynkować z każdym i wszędzie przypomina mi parodię oświeceniowych rozprawek Woltera czy Diderota. Poza tym znajdziemy u Potockiego opowieści łotrzykowskie, rozprawki filozoficzne, powieści podróżnicze, romanse, rozważania teologiczne, powieści grozy i co tam jeszcze. Miesza gatunki Potocki niby wytrawny kucharz, a czyta/słucha się tego świetnie.

Czytanie tej książki było dla mnie zanurzeniem się w dziwnym świecie pełnym duchów, symbolicznych opowieści, mitów. Czasami owe opowieści przypominają sny, są mocno oniryczne, czasami nieodparcie śmieszne, jak ta o chłopcu, który o mało co nie utonął w kadzi pełnej atramentu. Trochę to przypomina wejście do krainy z tysiąca i jednej nocy.

Uderza też w książce interesujący dualizm, jak już wspomniałem, z jednej strony mamy wiele historii o astrologii, duchach, snach, kabale i podobnych zjawiskach. Z drugiej strony daje Potocki solidny przegląd ówczesnej wiedzy naukowej, ustami nieco szalonego geometry Velasqueza, który chce wszystko wyjaśnić przy pomocy matematyki, prawdziwy XVIII-wieczny scjentysta, bliska mi postać.

Książka jest też dla mnie opisem XVIII-wiecznego europejskiego uniwersum, nieprzypadkowo w jednej z opowieści pojawia się szalony filozof, który w stu tomach opisuje całą ówczesną naukę, począwszy od Gramatyki (tom 1) do Analizy (tom 100). Myślę sobie, że ambicją Potockiego było opisanie ówczesnego europejskiego świata w jednym tomie, czy mu się udało, trudno powiedzieć, ale, powtórzę, czyta/słucha się tego wybornie.

Pod koniec niestety zacząłem się w tym wszystkim gubić, za dużo postaci, za dużo wątków, za dużo historii.

Czy można to arcydzieło zaklasyfikować do literatury polskiej? Wątpię, książka jest napisana po francusku, a dzieje się głównie w Hiszpanii, zatem przynależy raczej do literatury światowej. Poza tym, jak pisze w doskonałym posłowiu Anna Wasilewska, Potocki: „po polsku mówił tak słabo, że jego mowy sejmowe tłumaczył Julian Niemcewicz.”

Wspaniała, ponadczasowa klasyka.