Cmentarze wyznaniowe do 1945 roku w granicach województwa lubuskiego. Tom X

Dziesiąty tom Cmentarzy wyznaniowych do 1945 roku w granicach województwa lubuskiego, został poświęcony cmentarzom, które do zakończenia drugiej wojny światowej funkcjonowały w obrębie obecnego powiatu wschowskiego w gminie Sława i Szlichtyngowa. Obecny tom stanowi kontynuację poprzedniej publikacji, przedstawiającej miejsca pochówków na terenie miasta i gminy Wschowa do 1945 roku.

W tym tomie, podobnie jak w poprzednich, uwzględniono tylko te cmentarze, po których do dziś pozostały choćby fragmenty, np.: krzyże, mogiły, nagrobki, grobowce, pomniki, ogrodzenia. Pominięto nekropolie całkowicie zniszczone, po których poza drzewostanem i krzewami, nie zachowały się żadne ślady materialne. Nie uwzględniono także cmentarzy, które po 1945 roku przekształcono np. na parki, boiska sportowe, place zabaw, czy szkółki leśne.

W omawianym tomie wyszczególniono 33 cmentarze. W większości są to wiejskie założenia, które po drugiej wojnie światowej zamknięto, zniszczono i zdewastowano. Czternaście z nich znajdowało się na terenie przykościelnym w następujących miejscowościach: Ciosaniec, Gola, Jędrzychowice, Krążkowo, Krzepielów, Łupice, Przybyszów, Sława, Stare Drzewce, Stare Strącze, Szlichtyngowa, Śmieszkowo, Wyszanowo i Zamysłów. Dziewięć cmentarzy, znajdujących się w Ciosańcu, Jędrzychowicach, Krzepielowie, Łupicach, Sławie, Starych Drzewcach, Starych Strączach, Szlichtyngowej i Śmieszkowie, przeznaczono na współczesne pochówki. Na omawianym terenie, a mianowicie w Wyszanowie zachowało się jedno mauzoleum rodzinne.

Szkoda, że powojenna historia tak okrutnie obeszła się z dawnymi cmentarzami, gwałcąc przy tym wieczny spokój pochowanej ludności. Chce się krzyknąć: „Nigdy więcej wojny!” Jednak „Co się stało, to się nie odstanie” – słusznie mawiali przodkowie. Nie cofnie się już ani czasu, ani ludzi. Przy okazji dobra rada: niech stąpający po starych grobach zapamiętają: „Gdzie oni dziś – my jutro”, a wierzący w Boga niech zmówią za zmarłych „Wieczne odpoczywanie racz im dać Panie”.