Grona gniewu recenzja

Cóż to jest za powieść. John Steinbeck potwierdza tym arcydziełem, że słusznie po lekturze „Na wschód od Edenu” szybko awansował do wąskiego grona moich ulubionych autorów. Pisze w sposób bardzo przenikliwy, łącząc w swojej prozie niezwykły zmysł obserwacji z umiejętnością wyrażania i budzenia głębokich emocji.

„Grona gniewu” są bardzo smutne. W dużej mierze to powieść tragiczna, zanurzona w przejmującej beznadziei. To powieść, która domaga się reakcji, choć tak naprawdę wiemy, że na niewiele się to zda.

John Steinbeck zabiera nas w sam środek wielkiego kryzysu. Znacznie większego niż ten, który dziś spędza nam sen z powiek. Ale być może wcale nie tak odległego jakby mogło się wydawać. Trwa wielka migracja. Ludzie tabunami przemieszczają się na zachód do raju. Tak przynajmniej mniemają, zwabieni kolorowymi ulotkami, obiecującymi pracę w słonecznej Kalifornii. Zderzają się jednak z brutalną rzeczywistością – wyzyskiem i niechęcią ze stroną lokalnych przedsiębiorców.

Ta wielka powieść nie traktuje tylko o kryzysie, choć to on jest osią narracji. Ale jest to powieść znacznie większa i głębsza, traktująca o uniwersalnej kondycji społeczeństwa. O tym co rodzi się w ludzkiej, umęczonej duszy, gdy zbyt długo wieje nam wiatr w oczy. To opowieść o heroizmie i braterstwie, które łączy udręczonych maluczkich. To historia o zwykłych ludziach i tym jak łatwo obudzić w nich zwierzęce instynkty. To w końcu przypowieść o braku sprawiedliwości i granicach cierpliwości.

Steinbeck buduje napięcie niespiesznie. Dokładnie poznajemy dzieje poszczególnych bohaterów. Zdążymy ich polubić, zgłębić ich motywacje oraz „demony” przeszłości. Gdy już się do nich przywiązujemy i szczerze im kibicujemy, kryzys coraz bardziej daje się im we znaki. Niesprawiedliwość z jaką się stykają jest rażąca, wręcz druzgocąca. A jednak żyją. Nie poddają się. Walczą każdego dnia o kolejny dzień. Boli nas to, że spotykająca ich krzywda jest niepotrzebna. Że wystarczyłaby dobra wola i prawdziwe braterstwo, aby odwołać „cały ten kryzys”. Tymczasem jednak brat wykorzystuje brata. Budzą się w ludziach najgorsze instynkty, a nam kończy się cierpliwość. Wiemy, że musi mieć ona swoje granice.

Z każdą stroną (a jest ich sporo) czujemy się coraz bardziej rozgniewani. I coraz bardziej bezsilni. W ten sposób jesteśmy towarzyszami tysięcy amerykanów, którzy musieli opuścić swoje domy w poszukiwaniu pracy i nadziei na jakiekolwiek jutro. Jesteśmy razem w obozach. Jesteśmy razem na plantacjach owoców. Jesteśmy razem na tej smutnej szosie numer 66:

Ciężko czytać ze spokojem o tak daleko idącej patologii, kiedy jedni umierają z głodu, a drudzy niszczą jedzenie, ponieważ owładnięci są żądzą zysku. Jak tu nie zgodzić się z Biblią, która stwierdza, że „korzeniem wszelkiego zła jest miłość pieniędzy” (1 Tymoteusza 6,10)? Dalej czytamy, że „niektórzy, ulegając jej, zboczyli z drogi wiary i uwikłali się w przeróżne cierpienia”. Steinbeck bardzo żywo odmalowuje nam ten smutny obraz, składający się z głodu, bólu i wyzysku.

Cierpliwość ma swoje granice. W tej powieści napięte są do granic możliwości. Słyszymy jak trzeszczą. Czujemy, że jesteśmy świadkami czegoś przełomowego. John Steinbeck odmalowując genialną prozą nieco apokaliptyczny obraz Stanów Zjednoczonych doby kryzysu, nawiązywał w swojej kreacji do tego, że również Boża cierpliwość kiedyś się wyczerpie. Przyjdzie czas winobrania:

„Z Jego ust wychodził ostry miecz. To nim podbije narody! Sam żelaznym berłem będzie nimi rządził. Osobiście też wygniecie w tłoczni wino płomiennego gniewu Wszechmocnego Boga. A na szacie oraz na biodrze wypisany miał tytuł: Król królów i Pan panów” (Objawienie Jana 19:15-16).

Dziś trwa niesprawiedliwość. Ale wszelka niesprawiedliwość zostanie kiedyś ukrócona. Taki morał widzę w tym wielkim dziele Steinbecka. To genialnie skonstruowana powieść, która tchnie jednak nadzieją, że przyjdzie czas rozliczenia. Grona gniewu już dojrzewają – i są zapowiedzią przyszłego winobrania.

To bez wątpienia jedna z lepszych książek jakie w życiu czytałem. Wzruszałem się, gniewałem, szokowałem. Cieszyłem się wraz z bohaterami gdy udało im się zdobyć kawałek mięsa na kolację i smuciłem, gdy ich grono kolejny raz się pomniejszało. To była długa, ciężka, ale także bardzo pouczająca podróż.

Każdemu z ręką na sercu rekomenduję „Grona gniewu”. Wciąż się waham jak je ocenić na tle „Na wschód od Edenu”, sagi, którą uznałem za arcydzieło. Nie będąc pewnym czy „Grona gniewu” nie są powieścią jeszcze lepszą, nie mam innej możliwości niż przyznanie im maksymalnej oceny i odsyłanie Was do księgarni. Warto! To książka przy której gwarantowane macie przynajmniej kilka smutnych wieczorów. Ale smutek ten może być oczyszczający, a nawet otrzeźwiający. Pamiętajmy, że przyjdzie czas rozliczeń.