My recenzja

Po książkę Zamiatina sięgnąłem po lekturze „Maszyny i śrubek” Hellera, gdzie wielokrotnie była przywoływana, bo rosyjski autor maluje obraz idealnego społeczeństwa przyszłości, które niepokojąco przypomina świat sowiecki. Bohaterem i narratorem książki jest matematyk Δ-530, bo w tym społeczeństwie ludzie są numerami, który jest głównym konstruktorem wielkiej rakiety Integral. Facet jest wielkim zwolennikiem panującego ustroju, w którym życie każdego obywatela jest zaplanowane do najmniejszego szczegółu przez państwo, nawet seks jest reglamentowany przez władze.

Moim zdaniem najważniejszy jest w książce obraz idealnego społeczeństwa przyszłości, w którym wszyscy obywatele są członkami Państwa Jedynego rządzonego przez Dobroczyńcę. Jest to, jak już wspomniałem, świat całkowicie regulowany przez władze, oparty na matematyce i naukach Taylora, który zrewolucjonizował proces produkcyjny, wprowadzając taśmę produkcyjną. I właśnie owe społeczeństwo przypomina tłum robotników pracujących przy taśmie produkcyjnej, są jak roboty wykonujące dokładnie przeznaczone im zadania i nie wychylające się, chociażby o cal: „Co rano, z sześciokołową punktualnością, o jednej i tej samej godzinie, w jednej i tej samej minucie — my, miliony, wstajemy jak jeden mąż. O jednej i tej samej godzinie, milionoistnie, przystępujemy do pracy — milionoistnie ją kończymy.” Oczywiście kultura też służy państwu: „Poezja dziś — to już nie nonszalanckie słowicze kląskania; poezja to służba państwu, poezja to wyższa użyteczność.” A nad wszystkim czuwają wszechobecni funkcjonariusze Opieki, czyli policji politycznej.

Niestety, Δ-530 zakochuje się w numerze I-330, co przynosi mu sporo szczęścia, ale też wprawia w przerażenie, bo trudno to objąć formułą. No i oczywiście miłość jest aberracją w tym społeczeństwie, mówi do narratora lekarz: „Źle z wami! Widocznie wytworzyła się wam dusza”. Dusza, miłość to przecież relikty przeszłości...

Czyta się rzecz całą ciężką, bo narrator jest mocno egzaltowany i skoncentrowany na własnych przeżyciach, a styl jest trudny, zdania się rwą, wątki gubią, to raczej konspekt powieści niż pełne dzieło.

Powtarzam, największą wartość książki upatruję w wizji Zamiatina na temat społeczeństwa przyszłości, wizji proroczej i strasznej jednocześnie. Rosyjski autor wykazał się wielką przenikliwością, bo rzecz była pisana w latach 1920-1921, gdy sowiecki reżim totalitarny dopiero raczkował, a o Hitlerze mało kto słyszał. Widać też jak wielką inspiracją była książka Zamiatina dla innych autorów opisujących idealne społeczeństwo przyszłości: Orwella – 'Rok 1984' i Huxleya – 'Nowa wspaniała przyszłość'.

Porażające, prorocze dzieło.