Błoto słodsze niż miód. Głosy komunistycznej Albanii recenzja

Bardzo interesuje mnie historia realnego komunizmu, przeczytałem kilkanaście książek na temat Korei Północnej, kilka o rządach Czerwonych Khmerów w Kambodży, a o Albanii nic. Ten kraj na peryferiach Europy nigdy nie budził większego zainteresowania. Dlatego książka Rejmer jest przede wszystkim ważnym świadectwem historii albańskiego komunizmu, trwającego od 1945 do 1991 r. Tu dygresja, mimo że komuniści negowali rolę jednostki w historii, to siła represji w danym kraju zależała od osobowości dyktatora, Stalin, Pol Pot, Mao Zedong, Tito, czy albański wódz Enver Hoxha, każdy z nich tworzył komunizm na obraz i podobieństwo własnej osoby. W tym rankingu system albański przypomina reżim stalinowski w najgorszym wydaniu (lata 30.) albo totalitaryzm północno-koreański.

Były to więc rządy oparte na terrorze i strachu, kraj oplatał system obozów pracy, kwitło donosicielstwo, można było pójść do więzienia za byle wypowiedź: „Jeden facet powiedział kiedyś, że jugosłowiańskie rowery są lepsze od albańskich. Siedem lat! I zostawił żonę, dziecko…”. Dlatego „Nie tylko nie mogłeś mówić źle, nie mogłeś nawet myśleć źle. Bo gdybyś pomyślał źle, to prędzej czy później powiedziałbyś to na głos. Choćby i do ściany. A ściana miała uszy, język i dobrą pamięć.” To straszne, wstrząsające opowieści, opowieści o narodzie codziennie gwałconym, totalnie zniewolonym, trzęsącym się ze strachu: „Ojciec latami próbował nie rzucać cienia. Cokolwiek by powiedział, trafiłby za kratki, z taką historią rodzinną za jedno nierozważne słowo dostałby dwadzieścia lat. Więc żeby przetrwać, oduczył się mówić. Jeszcze teraz, gdy się do mnie zwraca, nachyla się bardzo blisko i szepcze mi do ucha, żeby nikt nie słyszał.”

Nie dziwi jakoś, że upadek komunizmu przyniósł chaos, przemoc, korupcję, nędzę: „Kiedy przyszła wolność, Albańczycy byli dziećmi, które nie wiedziały, czym jest odpowiedzialność, bo dotąd za wszystko odpowiadał rząd i system.” A system wciąż w ludziach tkwi „Minęło tyle lat, a ja wciąż myślę strachem, on ciągle we mnie jest.”

Czytając te przejmujące historie, miałem wrażenie deja vu. To już było w czasach stalinizmu (znakomite 'Szepty' Figesa), czy wciąż jest w Korei Północnej. Albański dyktator powielał znane wzory niestety.

Napisane to znakomicie, dostaliśmy wspaniały reportaż literacki, który się czyta ze ściśniętym sercem, przychodzą na myśl wielkie nazwiska: Kapuściński, Jagielski, Szczygieł, Aleksijewicz, myślę, że pani Rejmer należy do tej samej ligi i zasługuje na każde pochwały.