Planeta Piołun recenzja

Zbiór esejów Oksany Zabużko przynosi wiedzę wynagradzającą skupienie i wysiłek konieczne przy lekturze. Nie czyta się bowiem tej książki ot tak, po prostu. Podążanie za myślą autorki jest trudne chociażby z powodu zawiłej, rozbudowanej składni z mnóstwem wtrąceń, dygresji i przypisów. Nie raz i nie dwa trzeba wracać do już przeczytanego fragmentu (w ogóle – cała książka prosi się o wielokrotne powroty), ale warto, bo nagrodą jest właśnie wiedza, którą w zamian otrzymujemy. Wiedza, której – jak przypuszczam – wielu z nas nie ma i którą ja osobiście z rosnącym zainteresowaniem chłonęłam. Ostatecznie, gdy już przywykłam do metody czytania, wielką przyjemność sprawiło mi też samo obcowanie z formą eseju.

Główny temat poruszany przez autorkę sformułowałabym krótko: ukraińskość. Cechy narodowe, specyfika tego kraju, wydarzenia dziejowe i zależności polityczne, które go takim, a nie innym uczyniły. W pewnym sensie Oksana Zabużko wydobywa Ukrainę na światło dzienne. Zajmuje ją też, rzecz jasna, kultura i jej twórcy. Nie tylko w Ukrainie, choć z oczywistych względów tym poświęca najwięcej uwagi, sytuując ich w szerokim, wielopłaszczyznowym kontekście i dając w ten sposób możliwie pełny obraz. Znajdziemy tu także niejedno polskie nazwisko, niejedno wyróżnienie dla polskiej kultury i jej twórców. Polski duch wolności jest dla Oksany Zabużko ważny i inspirujący.

Każdy z esejów zamieszczonych w tomie był dla mnie interesujący, a niektóre bardzo mnie wzruszyły. Ten o Czarnobylu pokazał mi perspektywę katastrofy, o jakiej nawet nie pomyślałam: Zabużko nie chodzi bowiem w nim o te skutki wybuchu, o jakich zwykle w pierwszym rzędzie myślimy, ale o przełomową rolę Czarnobyla dla świadomości Ukraińców i państwowości Ukrainy. Jak pisze, był to bowiem

Esej o Czarnobylskiej modlitwie Swietłany Aleksijewicz jest tak naprawdę esejem o Białorusi. Ten o Josifie Brodskim – znanym mi tylko ze słyszenia – tłumaczy pojęcie imperium i na takim tle osadza postać wspomnianego poety. Ciekawy jest także ten o roli przekładu, o wejściu książki w zupełnie odrębny krąg kulturowy, co analizuje Zabużko w oparciu o tłumaczenie swojej Bajki o kalinowej fujarce na język perski. I wreszcie ten o Katerynie Biłokur, o której istnieniu nie miałam pojęcia, po przeczytaniu którego płakać mi się chciało i bardzo chcę wierzyć, że biografia tej niezwykłej kobiety – artystki powstanie.

Poza tym wszystkim znajdziemy tu fragmenty o takim poziomie ogólności, że można je wyjąć z kontekstu i cytować przy różnych okazjach. Oto niektóre z nich:

Starałam się podejść do tej książki bez uprzedzeń związanych z zarzutami wobec autorki. Dotyczą one m.in. bagatelizowania rzezi wołyńskiej, a nasiliły się szczególnie po przyznaniu Zabużko Nagrody Rady Miasta Krakowa w listopadzie 2022 roku. Nie czuję się w tym momencie wystarczająco kompetentna, by się do nich odnieść. Doczytam o tym, tak samo jak o Katerynie Biłokur, Leonidzie Pluszczu, Łesi Ukraince czy Wasylu Stusie oraz o paru innych jeszcze osobach i sprawach, o których pisze Oksana Zabużko w Planecie Piołun i które mnie zainteresowały.

Niewykluczone, że teraz sięgnę wreszcie po Badania terenowe nad ukraińskim seksem, które mam na półce od wielu lat. A na pewno przeczytam mającą się wkrótce ukazać Najdłuższą podróż, w którą Oksana Zabużko wyruszyła 23 lutego 2022 roku, dzień przed inwazją na Ukrainę.