Palmiry recenzja

Mariusz Nowik, który przedstawiany jest jako "dziennikarz z zawodu, historyk z wykształcenia i zamiłowania" ma świetny warsztat: zarówno historyczny, jak i pisarski, to trzeba przyznać otwarcie.

Chociaż muszę powiedzieć, że czytając jego "Palmiry. Zabić wszystkich Polaków", czułam się na początku bardzo nieswojo. Jestem przyzwyczajona - nie, skreślić to - lubię i potrzebuję tak zwanej "obiektywnej narracji historycznej", emocje - które u Nowika są wszechobecne - na początku niezwykle mi przeszkadzały.

Ale to nie o mnie, tylko o książce.

Przypomnę tylko, że w Palmirach, w niewielkiej wiosce w Puszczy Kampinoskiej, hitlerowcy rozstrzelali prawie 2200 Polaków i Żydów. Egzekucje miały miejsce między grudniem 1939 a lipcem 1941 roku. Groby zostały ukryte i gdyby nie miejscowa ludzkość - pewnie długo nikt by ich nie znalazł.

"Palmiry. Zabić wszystkich Polaków" Mariusza Nowika to nie jest zapis samej zbrodni

Nie ma wyłącznie opisów jadących do Puszczy kolumn samochodów z ludźmi, wąskich, leśnych dróżek, szelestu liści, i odgłosu salw - nie. Nowik daje nam więcej. Autor pokusił się o napisanie fabularyzowanej historii początków II WŚ widzianej z perspektywy kilku postaci.

Widzimy Pawiak oczyma torturowanych więźniarek i przetrzymywanych tam więźniów, widzimy wiejskiego chłopca, dla którego wojna jest końcem dzieciństwa, poznajemy leśników, dozorców, marszałka Rataja, pastora Burschego, elektryka pracującego przed wojną w budynku Sejmu, harcerki, gospodynie domowe. Właśnie losy tych ludzi, zawsze prawdziwe i znajdujące odzwierciedlenie w dokumentach - pokazują nam nieogarnialną grozę wojny.
Dzięki fabularyzowanej narracji poznajemy tych ludzi - kobiety i mężczyzn - zanim stali się ofiarami, zanim zostali zabici i pochowani w nieoznaczonych dołach w Kampinosie. Poznajemy ich jako ludzi, identyfikujemy się z nimi. Nie są dla nas tylko nazwiskami na liście, ale kimś, kto był podobny do nas. Uświadamiamy sobie, że to moglibyśmy być my.

Przyznam, że strony Nowika to bardzo odważna decyzja. Trudno jest znaleźć dobre proporcje między faktami a emocjami. Można przedobrzyć, a w książkach historycznych przesada może czytelnika zniechęcić.
Ale Nowik wychodzi z kłopotu na tarczy. Pokazuje pełnokrwistych ludzi z ich życiem i decyzjami, fabularyzuje dla nas zapisy historyczne, włada w głowy bohaterów myśli, które mogliby mieć, którzy rozmowy, które mogliby toczyć.
Wszystko po to, byśmy nie patrzyli obojętnie na listę nazwisk na końcu.

Każdy z tych ludzi był kimś. Każdy miał plany, marzenia, bliskich. Każdy się bał, chciał żyć. Jak sejmowy elektrotechnik Rychlik, który zapisywał i przechowywał nazwiska ofiar, pochowanych na skarpie wiślanej:

Tak właśnie pisze Nowik, to miałam na myśli, mówiąc o emocjach w narracji.

A propos narracji: w zdaniach czuć indywidualność każdego z bohaterów, których losy Nowik opisuje. Inaczej myśli chłopak z Czarnkowa, inaczej duchowny ewangelicki, jeszcze inaczej harcerka czy pokazany w cytacie Rychlik. Język jest piękny, staranny, mocno zindywidualizowany - dlatego tę książkę czyta się tak dobrze. Autor przytacza także protokoły przesłuchań, grypsy, które z Pawiaka - dzięki staraniom zatrudnionych tam Polaków - wynoszono na zewnątrz. Są zdjęcia, bo hitlerowcy lubili się na nich uwieczniać.
Jest także obfita bibliografia.

Autor "Palmiry. Zabić wszystkich Polaków" nie zostawia czytelnika tylko z obrazami grozy i zbrodni. Jakby chciał, żeby równowaga została przywrócona, pokazuje w migawkach powojenne losy hitlerowców. Wielu z nich odpowiedziało za swoje czyny przed polskim wymiarem sprawiedliwości. Ale to nie hitlerowcy są ważni, choć Nowik pokazuje ich dość dokładnie, w ostrej narracyjnej kontrze do Polaków. Dla niego najważniejsze są ofiary pochowane w masowych grobach.

"Palmiry. Zabić wszystkich Polaków" Mariusza Nowika, wydane przez Prószyński. S-ka, to nie tylko kawał dobrej, fabularyzowanej historii. To także książka, która uruchamia wiele procesów myślowych, a to chyba najważniejsze.