Wschód recenzja

Eseistyczna, wręcz poetycka książka o polskich związkach ze wschodem: Rosją, Mongolią, Chinami. Napisane to typowym ostatnio stylem Stasiuka: niby to opowieść podróżnicza, ale bardzo osobista, takie stasiukowe ględzenie, esej-nie esej, gdzie wspomnienia z ostatnich lat PRL-u przeplatają się z wrażeniami z podróży do Rosji (i innych krajów), ale Rosji prowincjonalnej, dalekiej, zapuszczonej Syberii. Jak zwykle, dostajemy próbki celnego stasiukowego stylu: „Mój Boże, ta smętna, duchowa nędza kałmuckich i osetyjskich nieudaczników i oprychów. Ich pomysły dla świata, żeby go zelektryfikować i potem przy żarówkach szczuć biednych na bogatych, głupich na mądrych, brzydkich na ładnych, młodych na starych. Elektryczność i nienawiść. Co to miało wspólnego z rewolucją? Nic.”

Tropi Stasiuk podobieństwa pomiędzy polską ścianą wschodnią a Syberią, Chinami czy Mongolią: „Lotnisko w Bracku było jak dworzec Warszawa Stadion, z którego odjeżdżały autobusy w stronę Węgrowa, Sokołowa i Siemiatycz. I ludzie też byli podobni.” Wspomina wejście Sowietów do wschodniej Polski we wrześniu 1939 r.:„Ludzie pogardzali Rosjanami. Może akurat nie marynarzami, ale wynędzniałą piechotą, która gotowała kury razem z pierzem. Dziesiątki razy słyszałem tę samą opowieść: kury z pierzem, na rękach po trzy zegarki, karabiny na sznurkach.” Widzi nędzę Rosji współczesnej: „Krasnokamieńsk okazał kompletną dziurą. Miasto wybudowano w cieniu kopalni uranu. Było szare i zakurzone. Zbudowane w tym samym czasie domy zaczęły się już rozpadać. Na niczym nie dało się zaczepić wzroku. Smutek, upał i beton.” Wspomina wiejskie dzieciństwo, wyczarowuje stare zapachy, kolory, sytuacje. Właśnie, bardzo dużo zapachów Stasiuk pamięta, i mnie się przypominają, ponoć zapachy pamięta się najdłużej, pewnie i tak. Te fragmenty książki wciągają jak seans narkotyczny.

Z drugiej strony książka czytana w większych dawkach nuży, wręcz usypia, musiałem sobie robić przerwy w lekturze. Poza tym usiłuje Stasiuk z krótkiego pobytu w Chinach i Mongolii wyciągnąć ogólne wnioski na temat związków naszych cywilizacji. Trochę przesadza, bo co można powiedzieć po kilku tygodniach w dalekim kraju, bez znajomości języka: tylko zobaczyć naskórek, wejść głębiej raczej nie.

Jest to świetna proza, ale nie dla każdego, poza tym, jak wspomniałem, trzeba ją sobie dawkować oszczędnie, żeby docenić jej smak i znaczenie.