Śledztwo recenzja

Książka Lema może być traktowana jako połączenie powieści kryminalnej z fantastyką, ale dla mnie to bardziej parodia kryminału. Nieprzypadkowo dzieje się w Anglii, ojczyźnie Sherlocka Holmesa i Agathy Christie. A zagadka kryminalna jest taka, że z prowincjonalnych kostnic znikają zwłoki, po paru dniach czasami się znajdują w innym miejscu. Pracuje nad sprawą porucznik Gregory, który miota się jak ryba w sieci, bo nie ma żadnych poszlak czy podejrzanych, wygląda to na robotę duchów. Gregory współpracuje z profesorem statystyki Scissem, który typem szalonego naukowca tak często obecnego na kartach utworów Lema: to gość superinteligentny, ale opryskliwy, wręcz chamski, uważający, że wszystkie rozumy pojadł. Uzyskuje najdziwniejsze korelacje między znikaniem zwłok a innymi zjawiskami (zapadalność na raka), nie mające większego sensu.

Fajnie oddaje Lem ponurą atmosferę prowincji angielskiej pełną ciemności i mgły, ale w książce mało się dzieje, mamy trochę filozoficznych dyskusji między Gregorym a jego szefem, inspektorem Sheppardem oraz Scissem. A najważniejsza rzecz jest taka, że dostajemy odwrócenie logiki kryminału, bo w kryminale wszystkie informacje ze śledztwa układają się z czasem w pewną logiczną i spójną całość i dzięki temu można wskazać sprawcę. U Lema odwrotnie: im dalej w las, tym ciemniej, tym mroczniej.

W pewnym momencie książka staje się areną pojedynku intelektualnego między Gregorym a Scissem, filozofuje się o statystyce, o duchach, o zbrojeniach, o sztucznej inteligencji i innych rzeczach, ale policjant jakoś tam mało pasuje. W ogóle ten Gregory to bardziej filozof niż stróż prawa, czytał Bergsona, a na końcu wypowiada filipikę filozoficzną, tak naprawdę lemowską, a w ustach policjanta brzmiącą bardzo niewiarygodnie: „jesteśmy wypadkową ruchów brownowskich, ludzie to niedokończone szkice, przypadkowo zarysowane projekty. Perfekcja, pełnia, doskonałość – to rzadki wyjątek zdarzający się tylko dlatego, że wszystkiego jest tak niesłychanie, niewyobrażalnie wiele!”

W efekcie, zamiast związków przyczynowo-skutkowych, dedukcji i dochodzenia do jedynie słusznej prawdy na podstawie inteligencji śledczego i niepodważalnych dowodów (jak u Agathy Christie), mamy magmę, statystykę, przypadkowość i szum informacyjny. Idea nader ciekawa, ale wykonanie takie sobie, na mój gust 'Śledztwo' jest wstępem do 'Kataru’, w którym przedstawiono podobne idee, ale dużo lepiej

Osobną sprawą jest brak zakończenia, powieść urywa się jakby wpół zdania. Zresztą biograf Lema, Orliński pisze, że „Lem w listach parokrotnie skarżył się, że w trakcie pisania Śledztwa dopadał go kryzys twórczy. Najwyraźniej jego samego dręczyła świadomość, że nie ma pojęcia, jak to zakończyć.”

No nie jest to najlepsza rzecz mistrza, polecam tylko prawdziwym miłośnikom jego twórczości.