Bereza recenzja

Wojciech Lada "Bereza",

Przyznam, że przed sięgnięciem po "Berezę" Wojciecha Lady jedyną znaną mi osobą przetrzymywaną w tejże katowni utworzonej u schyłku II Rzeczypospolitej w dawnym budynku carskich koszar, był Kum Kaplica, jeden z bohaterów "Króla" Szczepana Twardocha. Z resztą sam autor, a później twórcy ekranizacji powieści dosyć wyczerpująco i w sposób obrazowy przedstawiają czas pobytu Kuma w Berezie, wpisujący się w ukazaną ze szczegółami codzienność osób tam przetrzymywanych.

A jednak nie był on jedynym osadzonym. Ze znanych z kart historii nazwisk przewinęli się przez nią chociażby przywódca Falangi Bolesław Piasecki czy konserwatywny publicysta czy Stanisław Cat-Mackiewicz, ale również liczne grono działaczy komunistycznych, narodowych, ludowych czy nacjonalistów ukraińskich.

Bereza była z resztą miejscem wyjątkowo specyficznym na ówczesnej mapie politycznej II Rzeczypospolitej. Powstała w 1934 roku, funkcjonująca do chwili wejścia Rosjan do Polski w 1939 roku, nigdy nie otrzymała statusu więzienia, a wysyłani tam wszelacy oponenci ówcześnie rządzącego obozu, kierowani byli na określony czas z możliwością dowolnego wydłużenia tego okresu, nie na podstawie nakazu sądowego, a jedynie –nie podlegającej jakiemukolwiek odwołaniu– decyzji administracyjnej. Bez aktu oskarżenia. Bez procesu. Bez wyroku sądowego. Na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych, ale też z nakazu wojewodów.

To właśnie na podstawie pozostawionych wspomnień osadzonych w Berezie ludzi, Wojciech Lada przedstawia czytelnikowi obraz codzienności osadzonych tam osób, wraz ze szczegółowo opisywanymi panującymi wewnątrz makabrycznymi warunkami i wciąż zaostrzającym się reżimem.

Kiedy czyta się te wstrząsające opisy wymyślnych tortur stosowanych na ludziach w głowie pojawia się świadomość, że Bereza to niestety jeden z wielu przykładów na światowej mapie politycznej pokazujący, do czego posunąć się może urzędująca władza, by pognębić wszelaką niewygodną dla siebie opozycję. A w momencie zbliżających się wielkimi krokami wyborów parlamentarnych, tym mocniejszy wydźwięk zdają się mieć świadectwa osób, przedstawicieli różnych nurtów ówczesnej opozycji, którzy przewinęli się przez Berezę w ciągu pięciu lat jej istnienia.