"Portret artysty z czasów młodości", wydany w 1916 r., to pierwsza opublikowana powieść Jamesa Joyce'a (1882-1941), znanego polskiemu czytelnikowi z przekładów poezji, zbioru opowiadań "Dublińczycy", dramatu "Wygnańcy" i "Ulissesa".
"Portret artysty" podobnie jak wszystko, co Joyce w pierwszych latach działalności literackiej pisał, stanowi tematyczne i formalne wprowadzenie do dzieła jego życia, jakim był "Ulisses", wydany w 1922 r. "Portret" zawiera liczne motywy autobiograficzne: autor ukazuje w nim obraz Dublina z przełomu XIX i XX w., własnego domu rodzinnego i osób z najbliższego otoczenia (ojciec - utracjusz i hulaka, pobożna matka, bigoteryjna wychowawczyni), internatu i gimnazjum jezuickiego, a wreszcie studentów Univeristy College w Dublinie.
Protest przeciwko stosunkom panującym w domu i w szkole, przeciwko budzącemu się irlandzkiemu nacjonalizmowi, którego wyrazem był tzw. ruch irlandzkiego odrodzenia, doprowadził do wyjazdu Joyce'a za granicę, do Triestu, Paryża i Szwajcarii, gdzie przebywał już do śmierci. W zakończeniu powieści jej bohater, Stefan Dedalus, alter ego młodego Joyce'a przedstawia swe credo pisarskie i ze słowami "nie będę służył" wyfruwa na wolność niczym mityczny Dedal, jego imiennik, a zarazem ojciec duchowy.