Powiem wam, co o tym myślę recenzja

Po eseje Joan Didion sięgnąłem dlatego, że autorka ta zyskała u mnie przeogromny kredyt zaufania za sprawą „Roku magicznego myślenia”. Było to moje odkrycie 2021 roku. Choć często zdarza mi się mieć obiekcje względem entuzjastycznych opinii innych czytelników i tworzonych zestawień „najlepszych książek”, to w wypadku tego wyjątkowego pamiętnika przeżywania żałoby nie kłóciłem się z tym, że wymieniany jest on pośród najważniejszych lektur, które trzeba przeczytać w życiu. Oczywiście nikogo (poza moim kotem, i to też nie zawsze) nie mogę do niczego przymusić, jednak silnie Was zachęcam do zapoznania się z „Rokiem magicznego myślenia”. Sposób formułowania myśli i kunszt Joan Didion sprawiły, że postanowiłem wracać do tej autorki.

„Powiem wam, co o tym myślę” to zbiór dwunastu wybranych esejów, z czego połowa została napisana w 1968 (!) roku, a najmłodszy z tekstów datowany jest na rok 2000. Czy sięgnąłbym po eseje z końcówki lat 60-tych gdyby nie wspomniany kredyt zaufania do autorki? Prawdopodobnie nie. Zrobiłem to zresztą z dozą pewnego sceptycyzmu, a to tym bardziej, że okładka reklamuje ten zbiór jako „najbardziej oczekiwaną książkę roku 2021”. Choć dotychczas wydawnictwo Relacja mnie nie zawiodło, wciąż tego typu deklaracje raczej studzą mój entuzjazm niż rozbudzają ciekawość. Wolę gdy książka broni się treścią, a wtedy nie musi polegać na zabiegach marketingowców.

Szczęśliwie mój sceptycyzm nie znalazł zbyt wiele pożywki. Teksty Joan Didion są dokładnie takie jakie powinny być. Nakreślają problem, ale nie zamęczają nas natłokiem informacji. Autorka nie znajduje potrzeby chwalenia się wszystkim co wie na dany temat, potrafi za to w odpowiednim momencie odwołać się do własnego życia czy też doświadczeń. W swoich tekstach bywa ostra jak brzytwa, nie będąc przy tym jednak wulgarną czy obcesową. Czyta się to świetnie. I choć nie spodziewałem się, że eseje z tak zamierzchłej już przeszłości (nawet rok 2000 to przecież miniona epoka) mogą wnieść coś do mojego postrzegania teraźniejszości, z przyjemnością przyznaję się tym razem do błędu.

Okazuje się bowiem, że nawet rok 1968 – przynajmniej w niektórych aspektach – nie jest tak odległy jak sądziłem. Możliwe, że jest coś w stwierdzeniu, iż „Polska jest sto lat za murzynami”, bo byłem zaskoczony jak bardzo przystaje do naszych realiów to co opisywała Didion ponad pół wieku temu:

Czyż to co niepokoiło Joan Didion w 1968 roku nie koresponduje z dzisiejszym wyścigiem szczurów, który rozpoczyna się gdzieś w okolicach poszukiwania odpowiedniego przedszkola? Nie chcę generalizować. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich i wszędzie, ale w większych miastach jest to raczej normą, że „grafiki” dzieci od najmłodszych lat zapełnione są „dodatkowymi zajęciami”, które mają wykrzesać i rozwinąć potencjał jaki w nich drzemie. Warto się zastanowić jakim kosztem się to odbywa, bo przecież wszystko ma swoją cenę. Rynek pracy jest dziś pełen młodych ekspertów, znających biegle kilka języków, ale nie potrafiących się poprawnie komunikować w żadnym z nich. Co z tego, że ktoś jest multiinstrumentalistą posiadającym całą teczkę dyplomów, jeśli gdzieś po drodze zgubił siebie i zupełnie nie potrafi się zgrać z innymi?

Talent Joan Didion przejawia się między innymi w tym, że wychodząc od zwyczajnych zdarzeń, potrafi pisać o kwestiach tak uniwersalnych i ponadczasowych, jak choćby odnalezienie własnej roli. Ten proces wymaga od nas również zmierzenia się z porażkami. Opisując własną sprawiła, że myślami wróciłem do tej mojej, najbardziej osobistej, gdy w deszczu maskującym moje łzy, szedłem niespiesznie wiele lat temu ulicami warszawskiej starówki, próbując przełknąć niespodziewane niepowodzenie. Choćby za tę retrospekcję jestem Joan Didion wdzięczny.

Autorka w zebranych esejach porusza najróżniejsze tematy. Naturalnie jedne okażą się dla Was ciekawsze od drugich. Jednak każdy tekst jest dobry. Joan Didion dobrze się czyta, co wcale nie jest tak oczywiste, bo wielu uznanych autorów czyta mi się z trudnościami, jakby celowo rzucali mi kłody pod nogi. W przypadku Joan Didion tak nie jest. Współpracuje z nami. Bez ogródek mówi nam, co o tym czy tamtym myśli, zdając sobie doskonale sprawę z tego, że jest to forma agresji. Tak – pisanie jest formą agresji, i to właśnie autorka mi to tak wyraźnie uzmysłowiła w jednym z esejów:

Autorka zdając sobie z tego sprawę, nie krępuje się korzystać z tej agresji względem czytelnika. To logiczne, że potrzebujemy dobrze poznać dane narzędzie, jeśli chcemy w pełni wykorzystać jego możliwości. Joan Didion wie bardzo dużo o języku i dlatego jej eseje są tak dobre. Nie chowa się za zdaniami typu: „Wydaje mi się…” czy „W moim odczuciu…”. Ona po prostu mówi nam, co o tym myśli, nie planując nikogo przepraszać za to, że może poczuć się urażony.

Jeśli uważa, że nie należy publikować pośmiertnie niezaakceptowanych przez autora tekstów, to otwarcie pisze o tym, że wydanie w ten sposób nieukończonej powieści Hemingwaya było gwałtem na jego woli. Jednoznacznie piętnuje wydawnictwa, które próbują wycisnąć z danego autora jeszcze odrobinę pieniędzy, zbierając i łącząc w dziwne antologie wszelkie niepublikowane dotychczas zapiski, listy i notatki.

Gdy autorka widzi absurdalność wojny w Wietnamie to nie szuka najbardziej dyplomatycznych sformułowań, aby to wyrazić. Jedzie po prostu na zjazd weteranów II Wojny Światowej i rozmawia z nimi o tym, gdzie teraz są ich synowie. A potem mówi nam, co o tym myśli:

„Powiem wam, co o tym myślę” to krótka książka. Chciałbym powiedzieć, że za krótka, bo chętnie dowiedziałbym się więcej o tym co Joan Didion myśli na inne tematy. W wielu kwestiach mamy odmienną optykę, nie przeszkadza mi to jednak szczerze cenić nie tylko tego co pisze, ale również sposobu w jaki formułuje swoje poglądy. Szczerze polecam Wam tę książkę. Czytając koniecznie zwróćcie uwagę na to, że Joan Didion jest mistrzynią ostatnich zdań: