Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe recenzja

„Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe” to jeden z najgłośniejszych i najbardziej kontrowersyjnych zbiorów opowiadań Jacka Dukaja – autora znanego z bezkompromisowego podejścia do literatury science fiction i filozoficznej głębi. W tej książce Dukaj sięga po tematy trudne, wielowarstwowe, często niewygodne – narodowość, patriotyzm, tożsamość, przemoc, mit bohaterstwa. To literatura, która wykracza daleko poza ramy klasycznej fantastyki, dotykając kwestii politycznych, historycznych i religijnych z odwagą godną nielicznych.

Tytułowy „Xavras Wyżryn” to opowieść najbardziej znana z tego zbioru – historia alternatywna, w której Polska nigdy nie wyzwoliła się spod wpływów sowieckich, a Xavras to przywódca partyzantki narodowo-wyzwoleńczej planujący atomowy zamach na Moskwę. Ta postać – jednocześnie fanatyk i bojownik o wolność – staje się soczewką, przez którą Dukaj analizuje mechanizmy mitologizacji bohaterów narodowych, demaskując cienką granicę między walką o ojczyznę a terroryzmem. Zadaje niewygodne pytania: gdzie kończy się heroizm, a zaczyna obłęd? Kiedy ofiara staje się oprawcą?

Zbiór składa się z kilku innych równie intrygujących tekstów, takich jak „Spisek koronacyjny” czy „Ruch generała Windyki”, które ukazują alternatywne wizje historii Polski, przefiltrowane przez szaloną wyobraźnię autora i jego filozoficzne zainteresowania. Dukaj nie tyle pisze opowiadania, co konstruuje całe światy – z własną logiką, językiem, ideologią. Jego proza jest gęsta, naszpikowana odniesieniami, zarówno historycznymi, jak i kulturowymi, a jednocześnie szalenie sugestywna i działająca na wyobraźnię.

Nie bez powodu krytycy porównują Dukaja do ostatniego epigona polskiego romantyzmu – jego twórczość, choć nowoczesna i często futurystyczna, stale odwołuje się do spuścizny Mickiewicza, Słowackiego, Norwida. Jednocześnie autor wyraźnie tę tradycję podważa, a wręcz – jak pisze Wojciech Orliński – depcze mit Konrada, pokazując, do czego może prowadzić ślepa wiara w narodową misję.

„Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe” to lektura wymagająca, momentami szokująca, ale niezwykle istotna. Zmusza do refleksji nad tym, jak kształtujemy swoją tożsamość narodową, jakie mity nas budują – i jakie mogą nas zniszczyć. Dukaj nie daje łatwych odpowiedzi. Wręcz przeciwnie – stawia pytania, które drążą w czytelniku długo po zakończeniu lektury.

Dla tych, którzy szukają ambitnej literatury, przekraczającej gatunki i dotykającej sedna współczesnych lęków, „Xavras Wyżryn” to pozycja obowiązkowa. To książka, która budzi emocje, prowokuje i nie pozwala pozostać obojętnym. W świecie pełnym uproszczeń i powierzchowności, Dukaj przypomina, że literatura może – i powinna – być intelektualnym wyzwaniem.