Golem recenzja

"Wiedzieć by chociaż, myśleli przesądni, którędy przyszedł, czy nie od północy, skąd, mówił prorok, przyjdzie kiedyś zło na mieszkańców tej ziemi [...] W żydowskim mieście ulice niby mają oczy, a jednak, uzgodnili potem ludzie, nikt go wcześniej nie przyuważył: ani na moście koło młyna, ani przy gorzelni, anie pod lasem, ani na biegnącym w stronę Rohatyńca gościńcu [...]". [s.11]

"Długo się nie podnosił. Płakał tylko. Płakał bezrozumnie przez godzinę, dwie, do brzasku, jeszcze dłużej, płakał tak długo, aż spostrzegł, leżąc pod płotem, że coraz wcześniej zaczyna wstawać dzień. Potem zaspa stopniała i śnieg zmienił się w strumyki łez, nie wiedział czyich, pewnie żydowskich, skoro były wśród nich jego łzy, płynęły razem tak długo, póki nie minęły dwa, może trzy pełne obroty księżyca, póki ziemia nie obeschła z roztopów, a niebo nie podniosło się ciut do góry, póki na krzaku tarniny za płotem paszkoty nie zaczęły wić gniazda, póki Szira nie schowała zimowych palt Aronka i Icchoka do szafy [...]". [s. 160-161]

Po drugie – narrator często mówi z pozycji Żyda, chasyda

"Był olbrzymi, miał postać Samsona, a bił od niego majestat Abrahama. Oczy lśniły spokojnie mądrością Salomona, odrobinę tylko przygaszoną smutkiem Koheleta. Rysy twarzy, delikatnie rzeźbione, natchnione było subtelnością Dawida. Usta zdawały się gotowe do głoszenia proroctw godnych Ezechiela czy Jezajasza. Nie, to nie wszystko, nie dość tego, myślała Szira, to nie jest mężczyzna z którejkolwiek z tych ksiąg. Miał w sobie wszystko, co tamci, ale i coś więcej. Miał w sobie piękno. Był to Oblubieniec z Szir ha Szirim[...]". [s. 246]

"Gdyby człowiek był naprawdę całkowicie bezradny, ciągnął reb Gerszon, po cóż byliby na świecie sprawiedliwi? Czemu służyłaby udręka żydowskiego wygnania? Nasze wygnanie to nie kara ani klątwa. Lud Izraela został rozproszony po świecie, by zebrać zewsząd rozproszone iskry świętych dusz, upadłe odpryski Bożego światła, by modlitwą i pobożnymi uczynkami podnieść je i uwolnić ze skorup, w których są uwięzione. Święte iskry mieszkają we wszystkich rzeczach, jakie są na świecie, żadna nie jest ich pozbawiona. Także w uczynkach człowieka, nawet w grzechach. Człowiek sprawiedliwy podnosi te iskry, a cokolwiek naprawi na dole, zostaje naprawione na górze. [...] Ostatnie iskry zbierze Mesjasz, ale Mesjasz, jak powiadają, przyjdzie nie wcześniej, niż obeschną łzy Ezawa. Wielu już było takich, co wieszczyli jego przyjście, wyznaczali nawet jego moment, próbowali go nawet przyspieszyć, tak żarliwie, że zaczynali się za Niego uważać. Tymczasem zbawienie nie przychodziło, świat się nie zmieniał, i biedni Żydzi skreślali tylko w kalendarzu daty niespełnionych proroctw. A przecież to nie proroctwa zawodziły, tylko ludzie". [s. 56-57]

"Niektórzy nawet, gdy wlókł się ulicą, szeptali za nim zalecane przez Talmud zaklęcia: Zdychaj, bądź przeklęty, złamany i wygnany, synu błota, synu nieczystego, synu gliny. Wiedzieć by chociaż, mówiono, którędy przyszedł, który wiatr go przyniósł. Jakby niedowierzano jego mamrotaniu psalmów. Byle dziecko wie, że ciemność umie przystroić się dla niepoznaki w najczystszą biel, w szatę ze światła". [s. 48]