Żywot i śmierć pana Hersha Libkina z Sacramento w stanie Kalifornia

Hersh, główny bohater dramatu Ishbel Szatrawska, w pewnym momencie wypowiada słowa: „Chcę być wkońcu czło­wie­kiem!“ i myślę, że to najlepiej oddaje cały utwór. Bo mówi o Żydach w czasie drugiej wojny światowej i po niej. O wielkiej dyskryminacji, przemocy i zbrodniach, które były w nich wymierzone. O desperackich próbach ucieczki od wspomnień oraz rzeczywistości, próbach dopasowania się. O lawinie oskarżeń, które pojawiały się z każdej strony, a ich absurdalność odbierała możliwość obrony. O braku zrozumienia i próbowaniu uciszenia ofiar. Ale też o rasizmie względem rdzennej ludności ameryki, homofobii, ruchach hipisowskich czy wojnie w Wietnamie. Nastrojach jakie panowały w powojennych Stanach Zjednoczonym. Radości płynącej z bliskości w gettcie. I o tym, że wszystko potrafi się rozsypac nie w jednej chwili, a stopniowo, przez całe życie, gdy prześladuje nas przeszłość oraz teraźniejszość.

Czytelnika z równowagi mogą wytrącać wstawki komediowo-ironiczne, absurdalne, a może nawet surrealistyczne. Tak jak pojawienie się ducha matki, Über­mat­ki, która mówi potocznym dzisiejszym językiem. Jak śpiewanie w tle piosenki Bajm, gdy w centrum dzieje się coś ważnego. Ciągle odniesienia do tego, co ma być w przyszłości, choć akcja dzieje się znacznie wcześniej. To takie pomieszanie realnego z urojeniem lub snem, realnego z odchyleniem od równowagi przedstawionego świata, a tak naprawdę zaglądnięcie do wspomnień, które powoli się zacierają i przenikają. Bardzo nietuzinkow...

Od satyry po gorzkie rozliczenie z własnym życiem i przeszłością. Szatrawska pod postacią dramatu jako formy ukazuje dramat człowieka, który chce „być raz w życiu człowiekiem”. Napiętnowany holocaustem i łódzko-polsko pochodzeniem Libkin stara się wymazać wszystko to, co wpisała w niego historia. Ale ciągle pod coś „podpada”, ciągle go chcą gdzieś „dosztukować” i „zaszufladkować". Robią z niego typowego Żyda, a jak Żyda to komunistę, chcą zrobić aktorem i homoseksualistą, rosyjskim szpiegiem, hippisem nawet. Sam Libkin chce być mężczyzną, mężem i ojcem, a tak naprawdę jest nimi wszystkimi i naprawdę nikim. Jego poszukiwania (miłości, szczęścia czy zrozumienia u innych) śmieszą i porażają, jak to w grotesce.
Dużo tu mowy o poświęceniu i zwykłym tchórzostwie. Obrazy wojennych rzezi kontrastują z „amerykańskim snem”, słoneczną Kalifornią i narkotyczną wizją rodem z Woodstock. Do tego w tle Bogart, Übermatka z zaświatów i mówiący w jidysz indiański wódz. Zaskakująco, wybuchowo i przewrotnie.

„Żywot…” zawstydza, intryguje i nie pozwala o sobie zapomnieć.

Fenomenalna opowieść o człowieku zwieńczyła mój czytelniczy 2023 rok. Gęsta, świeża i lepka. Tylko i aż tyle. Must have.

(Talenta literackie pani Szatrawskiej siłą rozpędu wymogły na mnie zaopatrzenie się w „Toń”. Zapadnę się w nią, to wiem na pewno.)