Demon ruchu

Tajemnicze sygnały alarmowe, pociągi widma, ślepy tor, który zmienia się w przejście do innych wymiarów – z pozoru przewidywalny i racjonalny świat kolei jest u Grabińskiego kosmosem pełnym mrocznych tajemnic. Zaludniają go osobliwe postacie: dróżnik zamkniętej stacji, szalony maszynista upojony prędkością, pasażer uzależniony od podróży czy żyjący w mroku strażnik tunelu – dręczone złowróżbnymi wizjami i straszliwymi przeczuciami, niekiedy na granicy obłędu. Nic dziwnego, że za sprawą tych opowiadań obwołano Stefana Grabińskiego „twórcą horroru kolejowego”.

Choć pisał w czasach, gdy kolej parowa wciąż była synonimem nowoczesności i nieograniczonego postępu, jego pociągi, napędzane tyle mechaniką, co metafizyką, nie zmierzają w świetlaną przyszłość triumfu techniki i rozumu. Wręcz przeciwnie: łypiąca demonicznym reflektorem szalona lokomotywa jego ekspresyjnej prozy pędzi wprost w ciemny tunel obsesji i urojeń, mistycznych teorii i obłąkańczych wizji, szaleństwa i zguby.

Bohaterowie Grabińskiego to ludzie opętani koleją, na których moc maszyny i dziki pęd działa jak potężny, zmieniający świadomość narkotyk. Jego hipnotyczna moc i niesamowita aura kolejowego uniwersum, wibrująca od przeczuć i zwiastunów zbliżającej się katastrofy, emanują z sugestywnych ilustracji Rity Kaczmarskiej. Bogata, nastrojowa oprawa graficzna książki pozwala nam jeszcze głębiej zanurzyć się w tym działającym na wyobraźnię literackim świecie.

W książce znajduje się czternaście opowiadań opatrzonych posłowiem pisarki i literaturoznawczyni Elizy Kąckiej. Dwanaście z nich pochodzi z najobszerniejszej edycji zbioru opublikowanej za życia autora. Dwa dodatkowe planował on umieścić w jej kolejnym wydaniu.

Niełatwo już dziś usłyszeć hipnotyczny, podwójny stuk wózków wagonów na niespawanych szynach, ujrzeć stroboskopowy migot korbowodów, trudno wywołać z pamięci zwierzęce sapanie cylindrów i niemal ludzkie wydechy pary. Autor „Demona ruchu” pisał jednak w szczęśliwszych czasach, gdy lokomotywa (…) była niemal istotą, a współdziałanie jej mechanizmów nie tyle imitacją, ile alternatywną formą życia. Słowem, kolej parowa, a także jej słudzy wcielają bez reszty wizję ducha w materii. Dość teraz połączyć jedno z drugim – upajający ruch z pedanterią rozkładów, dynamikę jazdy ze statycznością dworców, pewność z czającym się zawsze z tyłu głowy lękiem – aby zwarcie tych antynomii wyzwoliło godną literatury niesamowitość. Im bardziej ujęta w karby zdawała się kolejowa rzeczywistość, tym lepsze stanowić mogła tło dla aberracji poddanych jej umysłów. Tak rodzą się opowieści. ● z posłowia Elizy Kąckiej

W serii Świeżym Okiem ukazują się bogato i wyraziście zilustrowane wydania klasyki literatury pięknej – wyjątkowe opracowania graficzne, które pozwalają odkryć i zobaczyć słynne dzieła literackie na nowo.