Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych (1943–1970) recenzja

Bardzo mi się podobała poprzednia książka Roberta Spałka, 'Komuniści przeciw komunistom', więc z zainteresowaniem sięgnąłem po nową jego pozycję wydaną przez IPN. Książka jest zbiorem opublikowanych wcześniej, ale przeredagowanych artykułów, niemniej ma spójną strukturę. Pisze Spałek o historii PRL, głównie o jego przywódcach: Gomułce, Bierucie, Bermanie i paru innych.

Ciekawie pisze autor we wstępie o tym, że obecnie obserwuje się wielki pęd historyków o pisania o nowych sensacyjnych faktach, dużo mniej jest zainteresowania analizą i interpretacją faktów i źródeł już znanych. A credo Spałka jest następujące: „reinterpretowanie tego, co już wiemy i spokojny namysł nad tą wiedzą.” (s.14). I taka jest właśnie ta książka, korzystając z przebogatych źródeł, pisze Spałek o znanych sprawach spokojnie i elegancko.

Książka zawiera masę ciekawych informacji z historii politycznej PRL-u, napiszę o tych, które były dla mnie najbardziej interesujące.

Sporo pisze autor o niepokorności Gomułki, który już w latach 40. miał swoje zdanie i umiał sprzeciwić się Sowietom, wymagało to dużej odwagi osobistej, bo groziło wręcz eliminacją fizyczną. Dlatego 'Wiesław' musiał zostać usunięty w 1948 r., bo wtedy dla Stalina ważni byli politycy, którzy jego polecenia wykonywali bez szemrania, jak Bierut, który się trząsł przed sowieckim dyktatorem. Zresztą Bierut był największym zbrodniarzem pośród władców PRL-u, ale też najmocniej zależnym od Moskwy i najmniej wyrazistym.

Ciekawy jest rozdział o procesach oficerów bezpieki odpowiedzialnych za dręczenie więźniów politycznych w okresie stalinowskim, odpowiedziało karnie tylko kilku, ale siedzieli niedługo, objęła ich amnestia. W czasie procesu zakazano im mówić o doradcach sowieckich i o tym, że najwyżsi ludzie w kraju w czasach stalinowskich: Bierut, Berman i Minc ręcznie sterowali aresztowaniami i śledztwem oraz sankcjonowali tortury. Takie było polecenie Gomułki który, podobnie jak jego poprzednicy, sterował ręcznie aparatem sprawiedliwości, w każdym razie jeśli chodziło o sprawy polityczne. Jasne jest, że wolał nie ujawniać, iż jest podobny do poprzedników

Rozdział o emeryturze politycznej Jakuba Bermana jest słaby, zawiera omówienie politycznych dyskusji warszawskich emerytów i katalog warszawskich ploteczek podsłuchany przez esbecję, nic ciekawego.

Sporo jest w książce ciekawych rozdziałów o Gomułce, ale mam tutaj mieszane uczucia, bo książka mi wygląda na quasi biografię 'Wiesława', ale brakuje w niej wielu ważnych okresów, na przykład życia Gomułki przed wojną. Szkoda, bo Spałek jak mało kto jest predestynowany do napisania porządnej biografii tego nietuzinkowego polityka.

Napisane to wszystko bardzo dobrze, bo Spałek ma świetny styl, co rzadkie u rodzimych historyków, niemniej książka przynosi niedosyt po znakomitych 'Komuniści przeciw komunistom'.