Imperatyw pozornej poprawności czyli budowa domu w PRL recenzja

"Imperatyw pozornej poprawności, czyli budowa domu w PRL" Stanisława Sałapy pokazuje, jak w drugiej połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku budowało się domy. 

Młodszym przypomnę, że były to czasy kartek, kolejek, niedoborów, załatwiania, absurdów i grozy. Ustrój nazywał się socjalizmem i socjalistyczne było wszystko, od szkolnictwa, przez język (do tego wrócę) po gospodarkę. 

Bohater "Imperatywu pozornej poprawności" ma szansę wybudować dom. Zrządzenie losu, przypadek czy urzędnicze widzi mi się przyznało nowiutkiej spółdzielni mieszkaniowej Horyzont działki i rzeczy zaczęły się po prostu dziać. 

Towarzyszymy bohaterowi Sałapy od momentu, kiedy ten przygląda się powstawaniu spółdzielni, po chwilę, kiedy jego dom już stoi i nie trzeba się matrwić o to, czy da się załatwić blachę na pokrycie dachu. Życie w socjalizmie było jak obóz survivalowy. Koniec budowy wyznaczał moment, kiedy trzeba się zastanowić, gdzie kupić podstawowe nawet wyposażenie. Toaleta produkcji Czechosłowackiej (to było państwo, z którym Polska graniczyła od południa) kosztowała jedyne 450 tysięcy złotych, czyli około 80 USD, i bohater książki stał się jej szczęśliwym nabywcą.

W "Imperatywie pozornej poprawności, czyli budowie domu w PRL" Stanisława Sałapy możemy natrafić na ślady rzeczywistości, którą większość z nas pamięta z "Misia", co mi zrobisz, jak mnie złapiesz", czy innych klasyków, z których teraz tak dobrze nam się śmiać. 

Autor prowadzi nas przez realistycznie oddane detale życia w mieście nad morzem, z jego przedsiębiorstwami, kacykami partyjnymi, rozgrywkami, restauracjami. Przybliża nam realia tzw eksportu, czyli pracy za granicą, w krajach "demokracji ludowej". Przypomnę, że "saksy" to był wyjazd na Zachód, do bratnich narodów jeździło się na "eksport". Widzimy, co opłaca się przywieźć i sprzedać, a czego nie. 

Obserwujemy bohatera walczącego z niedoborami materiałów budowlanych, ale przecież dającego sobie jakoś radę, bo wiele można było "załatwić", jeśli się miało znajomych i konsekwencję. 

"Proszę pana/pani, jestem na jutro umówiony z pewnym człowiekiem, który zawsze, gdy potrzebuję, dostarcza mi zamówioną ilość wędzonych węgorzy. Mam nadzieję, że dotrzyma terminu, tym bardziej, że zapewniłem go o załatwieniu dla niego tysiąca toreb papierowych z fabryki papieru. " [s 145].

Dalej jest co następuje: torby były, bo wcześniej fabryka papieru dostała od mówiącego łożyska. Za łożyska dostał torby, za torby węgorze, za węgorze dostanie wapno. Ale podstawą rozliczeń są łożyska. 

Książka nie ma akcji sensu stricte, jest obrazem walki z rzeczywistością i zwycięstwa nad trudnościami, samo zanurzenie się w tamte realia jest przecież ciekawe.

Książkę Sałapy odkładałam z poczuciem niedosytu, spowodowanym głównie kłopotami z językiem autora.

Język, którego autor używa również jest żywcem z tamtej epoki. 
Lata osiemdziesiąte ciążą na nim i naznaczają go do tego stopnia, że czasem "Imperatyw pozornej poprawności" Stanisława Sałapy czyta się po prostu źle. Sama nie jestem "Miss nieskomplikowanej i zrozumiałej składni", więc nie powinnam rzucać kamieniami. Zdaję sobie sprawę, że język potrafi zepsuć nawet dobrą książkę i mam wrażenie, że to właśnie się tutaj stało. 

Widać dbałość autora o polszczyznę i jego szacunek dla interpunkcji. Widać humor i ironię, ale widać także nalot pism urzędowych z lat 80., których zrozumienie było sztuką. 

Wiem, że język w jakiś sensie uhistorycznia akcję książki, czyni ją wiarygodną, niemal dokumentalną… Zdaję sobie sprawę, że jego ciężar, skomplikowana struktura zdań doskonale odbija ówczesną rzeczywistość. Rozumiem równie, że takim językiem posługiwano się w tym, co dziś nazywamy "przestrzenią publiczną" w drugiej połowie lat 80. XX wieku. 

Żeby nie być gołosłownym: "Obaj moi rozmówcy swoim zachowaniem i wypowiedziami dawali wyraz zadowolenia ze spotkania. Niewykluczone, że chodziło im, na tym etapie rozwoju wydarzeń, o pozyskanie pewnego stopnia przychylności w oczekiwaniu na bliżej nieokreśloną pomoc w przyszłości". [s 33]

"Chłodny osąd wydarzeń związanych ze sprzedażą lokali na rzecz członków musiał prowadzić do wniosku o nieprzystawalności funkcjonujących spółdzielni mieszkaniowych do potrzeb społecznych. Jeśli w tej sprawie warto na cokolwiek zwrócić uwagę, to tym "czymś" jest zanik funkcji instytucji na rzecz zastępczych przecież funkcji osobowych" [s 82]

Autor mówi, że spółdzielnie mieszkaniowe nie działały i trzeba było wszystko "załatwiać" po znajomości. Stwierdzenie prawdziwe, ale język przystaje raczej do dokumentu urzędowego z epoki, nie do powieści.