Chwiejnym krokiem. Jak przypadki wpływają na nasz los recenzja

Po lekturze tej książki powinno być oczywiste, że przeczytanie przez kogoś tej opinii nie ma właściwie związku z autorem książki czy sensownością treści, ale jest kwestią przypadku lub zupełnie nieoczywistych uwarunkowań (takich jak to, że ktoś przeczytał moją inną opinię). Piękno matematyki polega miedzy innymi na tym, że tłumaczy rzeczy, które wydają się niewytłumaczalne – przypadek, los, sukces życiowy, porażkę zawodową, szóstkę w totolotku, istnienie bestsellerów literackich i filmowych, miliarderów i nieudaczników. Rachunek prawdopodobieństwa i statystyka nie tylko uzasadniają ilościowo to, co człowiek na każdym kroku oswaja, czasem tłumacząc sobie ‘dzianie się’ jako fatum, zdolności, pech, istnienie mocy nieczystych, itd. One są w stanie wykryć bezlitosne konsekwencje zupełnego przypadku ukryte w szeregu złożonych relacji wzmocnionych ludzkimi mechanizmami poszukiwania sensu, albo wręcz przeciwnie – wykazać, że to ludzkie manipulacje zaburzyły świat losowy dla całkiem wymiernych korzyści osobistych. Leonard Mlodinow ciekawie zebrał kilka faktów, które zbudowały probabilistykę, by pokazać jako bardzo potrzebujemy sensu, choć z reguły jesteśmy bezradni wobec złożoności i praw wielkich liczb. „Chwiejnym krokiem. Jak przypadki wpływają na nasz los” to garść ciekawie podanej matematyki z historyczną perspektywą i odniesieniem do człowieka, który uwikłany w błędy poznawcze racjonalizuje świat, czasem zbyt sumiennie, bo chciałby wierzyć, że każde zasługi i przewiny mają sens.

Gdyby nie wcześniejsze lektury, książka byłaby odkrywcza, a tak to kolejny dobry tekst pokazujący przydatność matematyki nawet w sytuacjach, gdy trudno jej skuteczności oczekiwać. Jednak dobrze jest się dowiedzieć, że nie da się złożoności naszych decyzji i ich niejednoznacznych konsekwencji zredukować do pewności siłą intelektu, stopniem zaangażowania, zasługami na zupełnie innych polach aktywności. Z drugiej jednak strony wiemy, że dzięki wytrwałości pokoleń zawodowych czy amatorsko ciekawskich ludzi – Bayesa, Bernoullich, Cardano, Fermata, Gaussa, Laplace’a, Pascala czy Quételeta mamy narzędzia do jakościowego i ilościowego poszukiwania mechanizmów zmienności dla zewnętrznego wobec naszych zmysłów świata. To, że coś jest złożone, niepewne, nieprzewidywalne nie znaczy, że nie mamy dla tych zjawisk ram języka i formalizmu. Nawet chaos podlega pewny prawom.

Mlodinow z kilu podstawowych prawideł – zasad rozkładu normalnego, wnioskowania o prawdopodobieństwie warunkowym, konsekwencji prawa wielkich liczb, przechodząc do przykładów zastosowań w życiu: ekonomii, medycyny, zjawisk kultury popularnej, sportu czy zwykłych ludzkich ułomności (od bycia przesądnym poprzez teorie spiskowe po fatalizm), zbudował opowieść bardzo poglądową i pouczającą. Nie da się na każdym kroku pilnować i stosować rygorystycznie technik maksymalizujących poprawność sądów, warto jednak pamiętać o kilku przydatnych mądrościach:

„Chwiejnym krokiem” zdaje relację z niepokojącego faktu, że nie doceniamy powszechności praw losowości i przypadku. Ponieważ panowanie nad otoczeniem daje spokój, poczucie sprawczości, to dopowiadamy sobie świat, stając się czasem ofiarami błędów poznawczych. Mlodinow na podstawowym poziomie tłumaczy czasem powszechnie znane zasady społeczne, ale przy użyciu język wywodzącego się wprost z matematyki. Łudzimy się, pocieszamy, popadamy w odrętwienie beznadziejnością, dopingujemy czasem niezasłużonymi sukcesami – wszystko by nie zwariować. Fizyk proponuje jednak nieco sformalizowany namysł nad światem warunkującym nasze samopoczucie. Jeśli przy okazji pokazuje istotę fundamentalnych prawideł prawdopodobieństwa z kilkoma świetnymi przykładami zagadek z nieintuicyjnymi rozwiązaniami (*), to chyba tym lepiej dla czytelnika. Do tego, jednocześnie, gawędziarki styl pisania, w którym opowieść o życiu Cardano, cierpieniu Pascala czy szaleństwach Galtona służą ożywieniu kontekstualnemu dla ważnych ustaleń dla nauki, pozwala lekko czytelnikowi wchłaniać lekturę.

DOBRE PLUS – 7.5/10

/Numeracja stron na podstawie wydania Zysk i S-ka 2022. Istnieje wcześniejsze wdanie, z innym (mniej poprawmy) tłumaczeniem tytułu – „Matematyka niepewności”, Prószyński i S-ka 2009)/

=======

* Przykład z książki. W rodzinie jest dwoje dzieci. Jakie jest prawdopodobieństwo, że wybrana losowo jedna z takich rodzin ma dwie córki, przy założeniu że mamy pewność, iż w rodzinie jest co najmniej jedna córka? Wychodzi 1/3. A co jeśli ten warunek zmienimy, by córka miała baaaaaaaaardzo rzadkie imię? Paradoksalnie (bo co ma ‘piernik do wiatraka’), takie prawdopodobieństwo rośnie do 1/2! Dlaczego? Zapraszam do książki na strony 163-166 i 170-173.