Moralność pani Dulskiej recenzja

Muszę przyznać, że byłam szczerze zaskoczona wyborem tej właśnie książki na lekturę tegorocznego Narodowego Czytania. Ktoś z miłościwie nam panujących chyba nie doczytał, że słynna tragifarsa mieszczańska Gabrieli Zapolskiej to wzorcowe studium fałszywej moralności (czy też obłudy w ogóle) i zacofania. Albo, co chyba bardziej prawdopodobne, nie wyczuł aktualności przekazu i nie odniósł go do siebie.

Po tym nieco upolitycznionym wstępie i wyjęciu dzieła z kontekstów dawnych i obecnych chcę powiedzieć, że jest to książka o tym, że piękne ideały można o kant wiecie czego potłuc, bo prędzej czy później człowiek musi wpasować się w pewne ramy i dostosować. Nic ani nikt go przed tym nie uchroni, może co najwyżej wypracować sobie jakiś mechanizm ochronny – patrz milczenie Felicjana czy ironiczne przytyki Zbyszka wobec matki. Bronienie się jest jednak z góry skazane na porażkę – Zbyszko w swojej próbie wyjścia z sytuacji jest śmieszny, a Mela w swej niewiedzy i naiwności rozczulająca. I co? I nic. Moralność pani Dulskiej, wspierana w zaprowadzeniu porządku przez Juliasiewiczową, triumfuje. Jedyna nadzieja rzucona przez Zapolską jak ochłap (bo powiedzieć, że można się tą nadzieją karmić to za wiele) jest taka, że dziecko, które panicz zrobił służącej, przyjdzie kiedyś wyrównać rachunki. Tu dotykamy kolejnej ważnej kwestii, która chyba nigdy nie przestanie być aktualna, a jest nią wykorzystywanie słabszych, zajmujących wobec nas niższą pozycję.

Ograniczona hipokrytka Dulska, okropna baba, u której nie stwierdzono śladu wrażliwości, która brudy każe prać we własnym domu i panicznie boi się skandalu – nie ma oczywiście problemu z tym, żeby pobierać czynsz od prostytutki, ponieważ ta pogotowia przed jej kamienicę jeszcze nie sprowadziła (co zdarzyło się innej lokatorce, niedoszłej samobójczyni), a jej towarzysze stawiają automobile zawsze kilka kamienic dalej. Dulska ma problem z tym, żeby być człowiekiem. Jest nieuleczalnym przypadkiem antyczłowieczeństwa. Trudno w tej sytuacji nie zgodzić się z koncepcją Zbyszka, że kołtuństwo się dziedziczy – a szerzej, że tacy jesteśmy, jak nas wychowano.

W trzech aktach zmieściła Zapolska ogrom ludzkiego nieszczęścia i obnażyła obłudną ludzką naturę. Wg mnie zrobiła to w sposób doskonały, językiem tak precyzyjnym i celnym, że nic już dodawać nie trzeba. Wywołała śmiech przez łzy. Z tych powodów Moralność pani Dulskiej na pewno zasługuje na przypomnienie. Gdy jednak czytam w pierwszym akcie słowa Kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie, boję się pomyśleć, co zostanie zrobione z tym utworem we wrześniu, podczas Narodowego Czytania.