Cyberiada recenzja

Do opowieści Lema wróciłem po wielu latach, tym razem w formie audiobooka, wspaniale czytanego przez Macieja Kowalika. Książka jest zaklasyfikowana jako literatura dla młodzieży, ale to nieporozumienie, to tak jakby wstawić baśnie Andersena do szufladki: literatura dla dzieci. Zresztą czytałem ją w wieku pacholęcym i, prawdę mówiąc, niewiele wówczas zrozumiałem, teraz ponownie odbierana pokazuje wspaniałą głębię i blask. Bo opowieści o robotach Lema to, jak każda wielka literatura, rzecz dla każdego: i dla dzieci (rozgarniętych!) i dla dorosłych.

Uderzyło mnie niezwykłe poczucie humoru Lema, i tak w opowiadaniu „O królewiczu Ferrycym i królewnie Krystali” ród ludzki nazywany jest bladawcami i opisany nader niekorzystnie. Oto historia świata według robotów gdzie ludzkość: „zrodziła się w sposób tyleż tajemny, co wszeteczny, a to kiedy doszło do ogólnego nadpsucia ciał niebieskich; powstały w nich wówczas opary i odwary mokro-zimne i z nich ulągł się ród bladawców, ale nie od razu. Najpierw byli pleśnieniem i pełzaniem, potem przelali się z oceanu na ląd, żyjąc z wzajemnego się pożerania; a im więcej się pożerali, tym więcej ich było, nareszcie wyprostowali się, pozawieszawszy lepką treść swą na wapiennych rusztowaniach, i pobudowali maszyny. Z tych pramaszyn powstały maszyny rozumne, które spłodziły maszyny mądre, które wymyśliły maszyny doskonałe”. Czyż to nie piękne? À propos, wizja Lema, w której światem rządzą roboty, wcale nie tak nierealna jest w świetle kasandrycznych wizji, w których budujemy sztuczną inteligencję na naszą zgubę...

Są jeszcze inne wspaniałe smaczki. Mamy oto na przykład opowieść o królu Rozporyku, który w celach rozrywkowych wchodzi w sny różne i jest w nich całym sobą. To tylko kwestia czasu gdy producenci gier komputerowych pozwolą nam wejść w ich świat wszystkimi zmysłami, nie tylko wzrokiem i słuchem – a może to już jest możliwe?

Olbrzymi podziw budzi nieposkromione słowotwórstwo, olbrzymia erudycja i wielka fantazja naszego mistrza. Przy czym Lem podrwiwa delikatnie z religii, z naszego antropocentryzmu czy z nauki. Patrząc z odpowiedniej perspektywy, pozwala mistrz sf widzieć rzeczy takimi, jakie są naprawdę, w odpowiednich proporcjach.

Nie wszystkie opowieści są równie dobre, parę nuży, ale zdecydowana większość prawie sześćdziesiąt lat po wydaniu wciąż zachwyca i bawi. Dzieło Lema wcale się nie zestarzało, nadal czyta/słucha się go z zachwytem nad nieposkromioną fantazją, wspaniałym stylem i genialnym słowotwórstwem naszego mistrza.