Trzysta procent socjalizmu recenzja

Książka Janikowskiego opisuje PRL-owski fenomen przodowników pracy, czyli naszych rodzimych stachanowców. Przypomnijmy, że Aleksiej Stachanow był radzieckim górnikiem, który w latach 30. wykonał 1475(!) procent normy wydobycia węgla i stał się bohaterem narodowym, od niego zaczął się w Związku Sowieckim ruch współzawodnictwa pracy, który po wojnie przyszedł do komunistycznej Polski. Kandydatem na polskiego Stachanowa był górnik Wincenty Pstrowski, który zainicjował u nas współzawodnictwo pracy w 1947 r., wykonując kilkaset procent normy wydobycia węgla i zachęcając innych do tego samego. Niestety dla władzy komunistycznej Pstrowski szybko umarł.

Opowiada Janikowski dosyć systematycznie o przodownikach pracy w różnych gałęziach gospodarki: budownictwie, rolnictwie, przemyśle tekstylnym czy stoczniowym. Co ciekawe współzawodnictwo pracy istniało także wśród więzienników i milicjantów. W tym ostatnim przypadku chodziło o to, aby stróże prawa mniej chlali...

Mamy w książce wiele życiorysów polskich stachanowców. Nie wiedziałem na przykład, że: „Jedną z najjaśniejszych gwiazd gdańskiego współzawodnictwa pracy w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych była Anna Walentynowicz” późniejsza bohaterka 'Solidarności'. Ale po pewnym czasie, opowieści o przodownikach: – bardzo do siebie podobne – zaczynają nudzić.

Współzawodnictwo pracy nie miało wielkiego sensu ekonomicznego, służyło raczej zaganianiu ludzi do większej harówki za te same pieniądze: „ludzie powszechnie utożsamiali dokonania przodowników z wprowadzaniem nowych, wyższych norm pracy.” Nic więc dziwnego, że zwykli robotnicy nie lubili, wręcz nienawidzili przodowników. Cały rozdział poświęca Janikowski różnym aktom przemocy wymierzonym przeciw stachanowcom. Innym negatywnym efektem przodownictwa pracy było łamanie norm bezpieczeństwa: „Na Górnym Śląsku liczba wypadków śmiertelnych po rozpoczęciu współzawodnictwa pracy zaczęła szybko rosnąć.”

Pisze też Janikowski o nagrodach dla przodowników to były ochłapy: skromne nagrody pieniężne, zegarek, radioodbiornik, jakieś ordery. Ci stachanowcy zaś, którzy byli ideowo słuszni, robili karierę polityczną, na przykład zostawali posłami na sejm.

Współzawodnictwo pracy zaczęło umierać śmiercią naturalną w 1956 r. Próbą jego reaktywacji był 'ruch ludzi dobrej roboty' w czasach Gierka, dodajmy próbą nieudaną. A teraz to już tylko historia.

Książka ma swoje słabości. Na przykład od pewnego momentu autor zbytnio brnie w szczegóły, ma się wrażenie, że chce nam przekazać wszystko to, co znalazł w archiwach, aktach IPN czy starych rocznikach gazet, a że przekopywał się przez źródła pracowicie, to materiału zebrał sporo. Niemniej detale przesłaniają ogólny obraz.

Dostaliśmy dosyć ciekawe, ale niepozbawione wad przypomnienie mało znanego epizodu z historii PRL.