Życie i los

Ta obszerna, licząca ponad 900 stron powieść, to historia ludzi uwięzionych w bolszewickim systemie na tle konfrontacji dwóch zbrodniczych ideologii: niemieckiego nazizmu i sowieckiego komunizmu w okresie II wojny światowej. Autor, korzystając ze swoich osobistych doświadczeń jako korespondent Armii Czerwonej, szczegółowo opisuje zniszczone miasto oraz żołnierzy walczących w różnych częściach frontu. Nie pomija brutalności niemieckich okupantów, koncentrując się na masowej eksterminacji Żydów w Europie Wschodniej. Tragiczna historia matki autora, zamordowanej przez nazistów w Berdyczowie, doskonale ilustruje osobisty wymiar tego dramatu, który odbija się szerokim echem w powieści. Dedykowana jej książka podkreśla silne emocjonalne więzi między matką a synem, co znajduje odzwierciedlenie w poruszających listach matki uwięzionej w gettcie, do syna – żołnierza. Grossman w sposób bardzo poruszający oddaje jej głębokie uczucia wobec dorosłego dziecka, a także moment pożegnania z pełną świadomością nadchodzącego końca i rozczarowania światem. Muszę przyznać, że ten moment był dla mnie najbardziej angażujący emocjonalnie. Kilka dni po skończeniu lektury, słowa tej matki nadal siedzą mi w głowie. Może dlatego, że sama jestem matką dorosłego już chłopaka i ciężko jest mi wyobrazić sobie samą siebie podobnej sytuacji...


Narracja przedstawia również zmagania zwykłych ludzi z totalitarnym państwem sowieckim. Postać Wiktora Sztruma, fizyka, który nie uczestniczy w walka...

Monumentalna, przejmująca opowieść. Nie jest to lektura łatwa, nagromadzenie tylu ludzkich historii, nazwisk, imion (i ich zdrobnień), imion odojcowskich jest często trudne do ogarnięcia. Nie czyta się jej szybko, łatwo, ale za to z przyjemnością i satysfakcją. Grossman ukazuje nam obraz społeczeństwa, który szczególnie dla naszego (relatywnie) młodego pokolenia jest trudny do wyobrażenia. Oblężenie Stalingradu pokazuje cały bród, syf, beznadzieję i wielokrotnie głupotę ludzi w tej walce uczestniczących, a już nade wszystko biurokratów którzy nie powąchali frontowego prochu, ale władni byli za krzywe spojrzenie żołnierza, zaszczuć go jak pospolitego kryminalistę.
Rosja i rosyjskie społeczeństwo w tamtych czasach różniło się od Niemiec faszystowskich jedynie kolorem sztandaru- ksenofobia, nietolerancja, umysły indoktrynowane przez jedną, przewodnią ideę, gdzie przyjaźń miała granicę równo z granicą myśli partyjnej. Autor wielokrotnie stawia takie porównania i czytelnik prędzej lub później się z nim zgadza. Jeno antysemityzm ukazany jest w „lżejszym” wydaniu niż ten Niemiecki, co i tak go nijak nie usprawiedliwia. Wstrząsające jest to, iż pomimo tego że każdy Rosjanin wiedział „kto jest wróg”, to jednak paradoksalnie większe zagrożenie mogło każdego spotkać z ręki „swojaka”. Samodzielne myślenie było zabronione, a denuncjacja i lizusostwo doprowadzone do skrajności, wręcz patologiczne. Słowo „przyjaciel” nie było warte funta kłaków, jeśli w grę wchodziło choćby minimal...