Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor?

Zagadnienie słowacko-polskich stosunków wojskowo-politycznych przyciągało już uwagę nie tylko autorów polskich ale i zagranicznych. Dotąd nie powstało jednak w Polsce kompendium podsumowujące całokształt tej problematyki, szczególnie zaś omawiające wydarzenia z lat 1938-1939. Celem niniejszej pracy jest ukazanie ewolucji stosunków słowacko-polskich i polsko-słowackich w okresie XX-lecia międzywojennego, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1938-1939 oraz zaprezentowanie udziału sił zbrojnych I SR w niemieckiej agresji na Polskę jesienią 1939 r. Jest ona również próbą odpowiedzi na pytanie – dlaczego w niedługim okresie istnienia I SR tak szybko nastąpiło zadrażnienie stosunków dyplomatycznych między Warszawą a Bratysławą, oraz dlaczego słowackie siły zbrojne (Slovenská Armáda – SA) wkroczyły na terytorium RP jako agresor. Praca pod względem rzeczowym omawia zasadnicze problemy natury militarnej krajów regionu karpackiego w okresie poprzedzającym wojnę w Europie. Tematyka pracy w mniejszym stopniu porusza ówczesne wydarzenia na polu dyplomatycznym, natomiast głównym celem autora jest jak najszersze przedstawienie wojskowych przygotowań obu stron do wojny oraz przebieg wypadków wojennych na karpackim froncie 1939 r. Ukazuje także główne nurty polityki polsko-czechosłowackiej oraz polsko-słowackiej, oraz podobieństwa i różnice w organizacji sił zbrojnych w omawianych krajach, prezentuje potencjał militarny stron oraz ich myśl wojskową, z uwzględnieniem specyfiki geograficznej Karpat i ich roli – szczególnie pasma Beskidów – w pierwszej kampanii II wojny światowej. Na konferencji w polskim MSZ 11 X 1938 r., omówiono sytuację polityczną powstałą w związku z wydarzeniami na Słowacji po zjeździe w Žilinie. Fakt, iż Słowacja pozostała w związku państwowym z Czechami utrudnił działania polskiej dyplomacji i spowodował, że ostatecznie postanowiono o wystąpieniu z postulatami terytorialnymi wobec Słowacji. Strona polska przygotowana była na przeprowadzenie rokowań w dwóch wariantach, różniących się zakresem roszczeń terytorialnych. W pierwszym wariancie gdyby ww rokowania prowadził rząd w Pradze, to postulowany zakres rewindykacji miał być jak najszerszy, natomiast w wariancie drugim gdyby sprawa miała być załatwiona bezpośrednio z Bratysławą, strona polska skłonna była wysunąć roszczenia minimalne. Minister J. Beck jeszcze tego samego dnia w oparciu o przeprowadzone konsultacje opracował instrukcję dla posła RP w Pradze K. Papée, dotyczącą oficjalnego stanowiska władz polskich w kwestii korekt granicznych, jak też pozostawił mu wybór co do sposobu nawiązania rozmów z krajowym rządem słowackim, w celu uprzedzenia go o zakresie rewindykacji i ewentualnego sfinalizowania sprawy z tym rządem. Gdyby to nie było możliwe, otrzymał on pełnomocnictwa do podjęcia na ten temat rozmów z rządem federalnym w Pradze, zaznaczył jednak, iż odbywać się one mogą tylko za wiedzą krajowego rządu słowackiego. Ponadto zobowiązano posła RP w Pradze do przekazania poufnych informacji stronie słowackiej, które pozwoliły by jej przedstawicielom zorientować się w zamiarach polskiego MSZ.