Ja nie jestem Miriam

To moje kolejne już spotkanie z M. Axelsson. I tym razem Axelsson nie zawiodła mnie. I tym razem poruszyła moje wnętrze i dostarczyła materiałów do rozmyślań.

Znowu spotkałam bohaterkę, która w dorosłym życiu musi się zmagać z traumami dzieciństwa. Jednakże teraz to nie relacje lub brak relacji między matką, a córką wysuwają się na plan pierwszy. Tym razem bohaterką Axelsson jest austriacka Romka Malika, która przechodzi przez piekło wojny (utrata bliskich, Auschwitz, pseudomedyczne eksperymenty Mengele i Ravensbrück) w międzyczasie przyjmując tożsamość zmarłej współwięźniarki Miriam. Żydówki. Co jest gorsze w obozie koncentracyjnym: bycie Romką czy Żydówką? Bohaterka zna odpowiedź: naziści najgorzej traktują Żydów, ale współwięźniowie Romów.

Raz przyjęta żydowska tożsamość będzie tożsamością naszej bohaterki jeszcze przez kilkadziesiąt lat. Każdy kolejny dzień to dla niej dzień walki: najpierw o przeżycie, później o możliwość życia w Szwecji, a jeszcze później o nieodrzucenie jej przez osoby, które stały się dla niej najbliższe, o możliwość pozostania w raju. Wypracowuje i realizuje szereg strategii umożliwiających jej wtopienie się, niewzbudzanie wątpliwości, niezdradzanie emocji… I tylko noce przypominają o przeszłości. I tylko noce przypominają o konflikcie osobowości, o konsekwencjach życia w kłamstwie, o wyrzeczeniu się siebie, swojej kultury, tożsamości… Tytułowe zdanie zostaje wypowiedziane przez naszą bohaterkę w dniu jej osiemdziesiątych piątych ur...

Teoretycznie jest to kolejny powrót do tematu obozów koncentracyjnych, wojny, pseudomedycznych eksperymentów Mengele. Tym razem poszerzony o wątek losów cygańskich. Raczej niechętnie czytuję o wojnie, bo mam wrażenie, że wszystko już napisano. Ale dobry pisarz potrafi ten temat pokazać na nowo tak, że chce się czytać. Majgul Axelsson ma dar opowiadania, jej styl wybitnie mi odpowiada. Jej słowa docierają do serca, ale bez ckliwości, tanich chwytów.

Autorka ujęła mnie nie tylko świeżym przedstawieniem losów tytułowej Miriam, która należała do mniejszości narodowej o najgorszej pozycji w obozie. Jeszcze bardziej podobało mi się pokazanie powojennych losów Miriam, w tym nowoczesnym otwartym szwedzkim społeczeństwie. Które jednak nie chciało rozmawiać o wojnie, nie wierzyło relacjom więźniarek, zachowywało się jak dziecko, które zamyka oczy na widok nieprzyjemnego obrazka. W tym skandynawskim raju nie wszystko było jednak idealne, społeczeństwo rządziło się sztywnymi zasadami niczym wiktoriańska Anglia. Do tego dochodziło do zamieszek na tle rasistowskim, długo przed imigrantami z demoludów i krajów muzułmańskich.
„Jak się nie ma żadnych czarnuchów, to trzeba ich wymyślić.”

Równie ważny jest dla mnie, choć trochę pomijany w opiniach, pozornie nieistotny wątek szwedzkiej rodziny – odrzuconego przez ojca pasierba Miriam, jego skwaszonej wiecznie żony i pogubionej córki. Relacje w małżeństwie przybranego syna Miriam bezlitośnie kwituje mówiąc:
„Byłam w pie...