Eliza Orzeszkowa
Zostań fanem autorki:
× 7

Eliza Orzeszkowa

Autorka, zmarła w 1910 (żyła 68 lat) 614 czytelników
7.8 /10
415 ocen z 46 książek,
przez 273 kanapowiczów
Urodzona 6 czerwca 1841 roku w Polsce (Milkowszczyzna)
Eliza Orzeszkowa, de domo Korwin-Pawłowska, primo voto Orzeszkowa, secundo voto Nahorska, ps. E.O., Bąk (z Wa-Lit-No), Li...ka, Gabriela Litwinka (ur. 6 czerwca 1841 w Milkowszczyźnie, zm. 18 maja 1910 w Grodnie) – polska pisarka epoki pozytywizmu. 
Życiorys: Dzieciństwo: 
6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie (na Grodzieńszczyźnie) urodziła się Eliza Pawłowska - młodsza córka adwokata Benedykta Pawłowskiego i Franciszki z Kamieńskich, jego drugiej żony. W domu rodzinnym ojciec, o zainteresowaniach intelektualnych i wysokiej kulturze, zgromadził cenną galerię obrazów i bibliotekę liczącą kilka tysięcy tomów. Niestety zmarł gdy Eliza miała 3 lata. Majątek wydzierżawiono a mieszkańcy przenieśli się do Grodna i zamieszkali w parterowym domu przy ulicy Brygidzkiej. Elizę wychowywały same kobiety: matka zwąca ją Lisą, babka Kamieńska nazywająca ją Ziunią, jej starsza o trzy lata siostra Klementyna oraz opiekunka (mamka) Michalina Kobylińska. Eliza bardzo szybko zaczęła przejawiać talent literacki, dużo czytała i pisała opowiadania. W 1852 roku jedenastoletnia Eliza, w towarzystwie babki, pojechała po nauki do Warszawy. W latach 1852-1857 kształciła się na pensji sakramentek. W 1855 r. poznała pensjonarkę Marię Wasiłowską, późniejszą Marię Konopnicką. Wspólne zainteresowania literackie scementowały ich przyjaźń na całe życie. Obydwie przyjaciółki bardzo lubiły czytać i deklamować poezje, w szczególności zakazane utwory Adama Mickiewicza. Talent Elizy i Marii bardzo cenił sobie ich nauczyciel Ignacy Kowalewski. Małżeństwo z Piotrem Orzeszką: 
W maju 1857 roku Eliza wróciła na Milkowszczyznę. Chętnie uczestniczyła w sąsiedzkich balach. Na jednym z nich poznała Piotra Orzeszkę, dalekiego kuzyna jej ojczyma, starszego od niej o szesnaście lat. Jako kawaler przepuścił większość swego majątku na zabawy i małżeństwo z jedyną spadkobierczynią Milkowszczyzny było dobrą okazją wzbogacenia się. Kilka dni po balu do domu państwa Widackich przybył swat prosić o rękę młodej panny Elizy. Za namową despotycznej matki, oświadczyny zostały przyjęte. 21 stycznia 1858 r, zatem w wieku niespełna 17 lat, Eliza wyszła za mąż za Piotra Orzeszkę, ziemianina z powiatu kobryńskiego i zamieszkała w Ludwinowie, majątku męża. Pierwsze lata małżeństwa, Eliza potem określała czasem beztroskiego karnawałowania a także swoim uniwersytetem, gdyż znużona błahością życia towarzyskiego często sięgała do książek z ojcowskiej biblioteki. Powróciły pensjonarskie marzenia o uszczęśliwianiu wsi. Wraz z młodszym bratem męża, Florentym, założyła w Ludwinowie szkółkę wiejską. Tymczasem narastał konflikt z mężem, nie podzielającym jej i brata fascynacji wsią i wiejskim ludem. W roku 1862 Orzeszkowa przebywała dłuższy czas w Warszawie, gdzie pod wpływem patriotycznych kazań rabina Markusa Jastrowa podjęła hasło asymilacji Żydów. Wróciła do Ludwinowa i przebywała tam przez okres powstania styczniowego wspierając powstańców w służbach pomocniczych. Najprawdopodobniej od połowy czerwca 1863 r., przez około dwa tygodnie, w Ludwinowie przebywał Romuald Traugutt, którego później, w lipcu, Orzeszkowa we własnej karecie odwiozła do granic Królestwa. W napisanych wiele lat później nowelach takich jak Gloria victis (łac.chwała zwyciężonym) próbowała opisać swój udział w powstaniu w formie zbeletryzowanej. Najprawdopodobniej jej mąż, Piotr, w samym powstaniu nie brał czynnego udziału, ale tylko za jego zgodą (i na jego odpowiedzialność) Romuald Traugutt mógł przebywać w Ludwinowie. Mimo to, zadenuncjowany przez służbę Piotr Orzeszko został jesienią 1863 r. aresztowany, a w marcu 1865 zesłany na Sybir do guberni permskiej; jego majątek skonfiskowano. Eliza Orzeszkowa wbrew pierwotnym postanowieniom nie pojechała za nim, lecz na początku 1864 r. przeniosła się do Milkowszczyzny i wszczęła proces o unieważnienie małżeństwa. Dzięki pośrednictwu kanoników murawiewowskich, unieważnienie małżeństwa uzyskała w 1869 roku. Sprzedaż Milkowszczyzny: 
Nie radząc sobie z zarządzaniem majątkiem ziemskim, po naradach z jednym z jej przyjaciół, prawnikiem Stanisławem Nahorskim, zdecydowała się na sprzedaż Milkowszczyzny. Ponieważ Polacy nie mogli nabywać ziemi w guberniach zachodnich, w 1870 r. nabywcą został rosyjski pułkownik Doury. Od roku 1869 Eliza Orzeszkowa zamieszkała w Grodnie i wykazując się dużą pracowitością zajęła się pisaniem. Z lat wczesnej twórczości na uwagę zasługują Marta, Pan Graba oraz Meir Ezofowicz. Charakter krytyczno literacki miały rozprawy Kilka uwag nad powieścią (1866), Listy o literaturze (1873) oraz znacznie późniejsza O powieściach T.T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle (1879). W twórczości dominuje realizm. Powstaje najważniejsza powieść Nad Niemnem oraz pokrewne tematycznie Cham (1888). Po tym okresie niewiele już dzieł literackich Orzeszkowej osiąga takie wyżyny talentu. Korzystnie wyróżnia się nowelistyka Dobra pani, A...B...C... oraz Tadeusz. Ciekawa jest także powieść Dwa bieguny (1893) wydana w Petersburgu nakładem księgarni BR.Rymowicz oraz Bene nati (1891). Małżeństwo ze Stanisławem Nahorskim: 
W roku 1894 Eliza Orzeszkowa wyszła za mąż za wieloletniego przyjaciela, Stanisława Nahorskiego. Poświęcała wiele czasu na akcje filantropijne i społeczne. Korespondowała z wieloma wybitnymi osobistościami ówczesnego życia społecznego i literackiego takimi jak Leopold Méyet oraz Zygmunt Miłkowski. Współpracowała z tygodnikiem Bluszcz. 19 listopada 1896 roku podczas hucznie obchodzonych jej imienin, jej mąż, mecenas Nahorski dostał paraliżu serca i zmarł. Był to dla Elizy ogromny cios. Nominacje do Literackiej Nagrody Nobla: W 1904 roku pośród kandydatów do Literackiej Nagrody Nobla pojawiło się nazwisko Elizy Orzeszkowej. W wewnętrznych dokumentach komitetu nagrody występowała często jako Elise Orzeszko. Jej kandydaturę zgłosił Aleksander Brückner, ówczesny profesor uniwersytetu berlińskiego. Kandydatura uzyskała poparcie Alfreda Jensena, który w opracowaniach na temat jej twórczości stawiał ją pod niektórymi względami nawet wyżej od Henryka Sienkiewicza. Członkowie Komitetu Noblowskiego po przeczytaniu dostarczonych książek i nowel Orzeszkowej zgodnie wyrazili opinię, iż wyróżnienie należy się jej w równym stopniu, co Sienkiewiczowi. W jednym z dokumentów można nawet przeczytać: "O ile w tekstach Sienkiewicza bije szlachetne polskie serce, to w twórczości Elizy Orzeszkowej bije serce człowieka". Większość członków komitetu wysunęła wniosek o przyznaniu nagrody Henrykowi Sienkiewiczowi, mniejsza grupa zaproponowała podział nagrody. Argumentowali m.in., że Sienkiewicz jest i tak w Polsce bardziej znany i popularny, natomiast wyróżnienie wraz z nim równej mu poziomem pisarki spowoduje zasłużony wzrost jej popularności. Argumentacja mniejszości nie przekonała przeciwników, którzy wspólnie twierdzili, że podziały nagród są niezgodne z intencją fundatora. Za cztery, pięć lat będzie można przyznać to wyróżnienie Elise Orzeszko - napisał przewodniczący Komitetu i sekretarz Akademii, Carl Wirsen. Nagroda trafiła więc tylko w ręce Sienkiewicza. W 1909 r. Eliza ponownie była kandydatką do nagrody Nobla, ale Szwedzi przeforsowali nagrodę dla swej rodaczki Selmy Lagerlöf. W 1910 roku wstąpiła do loży teozoficznej Alba, będącej do 1912 roku częścią składową Rosyjskiego Towarzystwa Teozoficznego. Śmierć: 
Po ciężkiej chorobie serca Eliza Orzeszkowa zmarła. Jako że nie chodziła do kościoła, ks. proboszcz Juliusz Ellert odmówił jej pogrzebu. Dopiero po interwencji biskupa, została pochowana w Grodnie, 23 maja 1910 r. Nabożeństwo żałobne, w czasie którego przyjaciel i spowiednik Orzeszkowej ksiądz Stanisław Miłkowski, w farze grodzieńskiej wygłosił okolicznościowe przemówienie. Jeden z żałobnych mówców, Józef Kotarbiński, podsumowując życie, działalność społeczną i literacką wielkiej pisarki użył nad trumną znamiennych słów: "Ona była żywą mądrością i czującym sercem całej epoki..." 

Książki

Nad Niemnem
50 wydań
Nad Niemnem
Eliza Orzeszkowa
7.2/10

Nad Niemnem jest epopeją pozytywistyczną ukazującą obraz polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku. Powieść Elizy Orzeszkowej wpisała się do kanonu literatury polskiej. Tłem powieści jest świat...

Gloria Victis
9 wydań
Gloria Victis
Eliza Orzeszkowa
5.4/10

Nowela Elizy Orzeszkowej, która ukazała się po raz pierwszy w 1910 roku w zbiorze opowiadań pod tym samym tytułem, oznacza "chwała zwyciężonym". Autorka nawiązuje do powstania styczniowego, w któym br...

A...B...C...
24 wydania
A...B...C...
Eliza Orzeszkowa
6.2/10

Główną bohaterką noweli "A... B... C..." Elizy Orzeszkowej jest Joanna Lipska, córka zmarłego nauczyciela. Utwór daje przykład pracy u podstaw, tu opisanej jako prowadzone przez młodą dziewczynę domow...

Cham
7 wydań
Cham
Eliza Orzeszkowa
7.9/10

"Cham" (1888) to powieść obyczajowo-psychologiczna, której akcja rozgrywa się w XIX-wiecznej nadniemieńskiej wsi. Głównym bohaterem jest tytułowy "cham" - czterdziestoletni prosty i biedny rybak, Pawe...

Marta
6 wydań
Marta
Eliza Orzeszkowa
7.7/10

Tytułowa bohaterka, nie posiadająca wykształcenia ani zawodu, po śmierci męża zostaje sama z małym dzieckiem. Podejmuje heroiczną walkę o przetrwanie i godność. Poruszenie w powieści problemu statusu ...

Dobra pani
12 wydań
Dobra pani
Eliza Orzeszkowa
6.4/10

Jedno z najważniejszych opowiadań autorki, zaliczane do klasyki literatury pozytywizmu. Obecnie jest jedną z obowiązkowych lektur dla klas piątych.

Świąteczna noc
Świąteczna noc
Maria Rodziewiczówna, Charles Dickens, Władysław Reymont, Maria Dąbrowska ...
8.3/10

Wschód zimy, rozpoczynający się niemalże świętami Bożego Narodzenia, to czas pojednania, czas nostalgii i zadumy; czas, w którym szukamy ciepła i miłości wśród bliskich nam osób. Pomagają nam w tym n...

Meir Ezofowicz
6 wydań
Meir Ezofowicz
Eliza Orzeszkowa
7.5/10
Seria: Arcydzieła literatury polskiej [Zielona Sowa]

Wydana w 1878 r. powieść przez wielu uznana została za objawienie. Pisarkę od dawna interesowało życie, kultura i religia Żydów i w tej powieści starała się je wiernie odtworzyć. Przekonując Żydów o p...

Tadeusz
5 wydań
Tadeusz
Eliza Orzeszkowa
7.1/10

Utwór prezentuje jeden dzień z życia zwyczajnej chłopskiej rodziny. Matka – Chwedora przystępuje do codziennych gospodarskich zajęć, budzi syna i wspólnie przygotowują się do wyprawy do dworu. Ma tam ...

Pamiętnik Wacławy
5 wydań
Pamiętnik Wacławy
Eliza Orzeszkowa
8.2/10

Jedna z młodzieńczych powieści Orzeszkowej – od razu dostrzeżona i wysoko oceniona przez krytykę. Bohaterka jest panną z dobrego domu, ale zarazem owocem mezaliansu. Matka – wielka dama wyszła za mąż...

Nowele
2 wydania
Nowele
Eliza Orzeszkowa
7.6/10

Zbiór nowel Elizy Orzeszkowej, a wśród nich: Daleko, Liśc uschły, Kariery, Czy pamiętasz?, Siteczko, Ani kawałeczka!, A... B... C..., W zimowy wieczór, Dobra pani, Glora Victis.

Dziurdziowie
3 wydania
Dziurdziowie
Eliza Orzeszkowa
9/10

Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej z...

Baśnie polskie
Baśnie polskie
Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Artur "Or-Ot" Oppman, Bolesław Prus ...
9.7/10

Jeżeli lubicie tajemnicze i cudowne opowieści, chcecie poznać historię pana Twardowskiego, śpiących rycerzy i dzieje najbardziej znanego polskiego diabła Boruty, sięgnijcie koniecznie po piękne baśni...

Dobra pani. A...B...C...
2 wydania
Dobra pani. A...B...C...
Eliza Orzeszkowa
6.7/10

Nowele Elizy Orzeszkowej. "Dobra pani" opublikowana po raz pierwszy w 1888 roku w zbiorze Panna Antonina. Autorka w swoim utworze obnaża powierzchowność i fałsz realizacji pozytywistycznego hasła fila...

Dwa bieguny
4 wydania
Dwa bieguny
Eliza Orzeszkowa
8/10

Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej z...

Ascetka
4 wydania
Ascetka
Eliza Orzeszkowa
6.5/10

,,Ascetka" to mądry tekst o duchowości człowieka, meandrach życia, smutku i nadziei oraz o tym, że warto jest zaufać Bogu. Skupiająca się na żarliwej rozmowie z Bogiem zakonnica zostaje wyrwana ze swo...

Godziny dzieciństwa
Godziny dzieciństwa
Henryk Sienkiewicz, Maria Konopnicka, Stefan Żeromski, Jan Parandowski ...
8.5/10

1. Narcyza Żmichowska: Czy to powieść? 2. Eliza Orzeszkowa: Daj kwiatek 3. Henryk Sienkiewicz: Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela 4. Bolesław Prus: Grzechy dzieciństwa 5. Maria Konopnicka: Mój zeg...

Mezalianse... Mezalianse...
Mezalianse... Mezalianse...
Henryk Sienkiewicz, Stefan Żeromski, Eliza Orzeszkowa, Gabriela Zapolska ...
8/10
Seria: Szczęśliwa siódemka

Zbiór mniej znanych (oprócz "Wiernej rzeki" Stefana Żeromskiego) utworów wybitnych pisarzy polskich, zawierających wątki mezaliansowe: 1. Stefan Żeromski "Wierna rzeka" (fragment); 2. Bolesław Prus ...

Nad Niemnem. Tom I
Nad Niemnem. Tom I
Eliza Orzeszkowa
8/10
Seria: Biblioteka Narodowa: Seria I

(Wydanie dwutomowe, 1996, w opracowaniu Józefa Bachórza) Nad Niemnem – społeczno-obyczajowa powieść pozytywistyczna Elizy Orzeszkowej z 1888 roku. W oryginale trzytomowy utwór przedstawia panoramę p...

Nad Niemnem. Tom II-III
Nad Niemnem. Tom II-III
Eliza Orzeszkowa
8/10
Seria: Biblioteka Narodowa: Seria I

(Wydanie dwutomowe, 1996, w opracowaniu Józefa Bachórza) Nad Niemnem – społeczno-obyczajowa powieść pozytywistyczna Elizy Orzeszkowej z 1888 roku. W oryginale trzytomowy utwór przedstawia panoramę p...

Niziny
3 wydania
Niziny
Eliza Orzeszkowa
8.5/10

Niziny (1883) to jedna z wybitniejszych powieści Elizy Orzeszkowej o życiu XIX-wiecznej wsi. Autorka ukazuje nędzną wegetację białoruskich chłopów, którzy zacofani i ciemni, ciemiężeni, pozbawieni pra...

Opowiadania
10 wydań
Opowiadania
Eliza Orzeszkowa
6.5/10

Spis treści: Obrazek z lat głodowych, Panna Antonina, Dobra pani, Romanowa, A... b... c..., Tadeusz, Ogniwa, Gloria victis, Posłowie - Jan Detko Nowelistyka Orzeszkowej stanowi trwały dorobek w naszej...

Zygmunt Ławicz i jego koledzy
3 wydania
Zygmunt Ławicz i jego koledzy
Eliza Orzeszkowa
5.5/10

Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej z...

A...B...C... i inne opowiadania
A...B...C... i inne opowiadania
Eliza Orzeszkowa
6/10

Książka ta zawiera 3 opowiadania Elizy Orzeszkowej: A...B...C... , Dobra pani, Tadeusz.

Ad Astra / Dwugłos w puszczy
4 wydania
Ad Astra / Dwugłos w puszczy
Eliza Orzeszkowa
8/10

Dzieło Elizy Orzeszkowej. Eliza Orzeszkowa, to polska pisarka epoki pozytywizmu. Jej nazwisko pojawiło się pośród kandydatów do Literackiej Nagrody Nobla W 1904 roku. W wewnętrznych dokumentach komit...

Album kwiatowe Elizy Orzeszkowej
Album kwiatowe Elizy Orzeszkowej
Eliza Orzeszkowa
9/10
Seria: Osso Wczoraj i Dziś

Botaniczne pasje Elizy Orzeszkowej są silnie obecne w jej twórczości literackiej. Ze spojrzeń w przestworza i z pilnego przypatrywania się ziemi, z rozglądania się pośród krzewin i drzew, zbóż, traw i...

Anastazja / ...I pieśń niech zapłacze
Anastazja / ...I pieśń niech zapłacze
Eliza Orzeszkowa
6/10

W prezentowanym tomie zamieszczono dwa utwory Elizy Orzeszkowej. Anastazja to powieść, którą zainspirował rysunek młodej dziewczyny w ludowym stroju zamieszczony na okładce „Tygodnika Ilustrowanego”...

Bene nati
Bene nati
Eliza Orzeszkowa
9/10

Salomea Osipowiczówna pochodzi z rodziny szlacheckiej, a nadleśniczy Jerzy Chutka – z chłopskiej. Poznają się w czasie pożaru i od razu w sobie zakochują. Postanawiają nie zważać na bariery klasowe...

Bracia
3 wydania
Bracia
Eliza Orzeszkowa
8/10

Dzieło Elizy Orzeszkowej. Eliza Orzeszkowa to polska pisarka epoki pozytywizmu. Jej nazwisko pojawiło się pośród kandydatów do Literackiej Nagrody Nobla W 1904 roku. W wewnętrznych dokumentach komite...

Cnotliwi
Cnotliwi
Eliza Orzeszkowa
9/10

Opowieść jakby filmowa. W niewielkim miasteczku splatają się ludzkie losy. Wszyscy bacznie obserwują się nawzajem, tropiąc wszelkie możliwe i niemożliwe skandaliki. August ma znacznie starszą od sieb...

Cytaty

Tereniu, daj mi trochę wody i proszek bromowy, bo czuję nadchodzący globus.
Jeżeliby, na przykład, kolory biały i czarny posiadały władzę myślenia i czucia, to pierwszy przyzwyczaiwszy się do wyższości, jaką mu nieustannie nad innym przyznają ludzie, mógłby wybornie wyobrazić sobie, że kolor czarny na to tylko stworzonym został, aby sprawiać wszelkiego rodzaju przyjemności, rozrywki i zabawy białemu.
Dawne czasy mają zawsze urok wielki dla tych, którym nowe nie przyniosły nic prócz łez i boleści.
"Zaledwie uczynił kroków parę, gdy ona przed nim stanęła i podała mu obie ręce. Nie porywczym ani namiętnym, owszem, miękkim i nieśmiałym ruchem wziął je w szerokie swe dłonie i nisko schylony przylgnął do nich gorącymi usty. Gdy wyprostował się i ona podniosła powieki, oczy ich po raz pierwszy, odkąd się znali, utonęły w sobie długim, pełnym nieśmiałych żarów spojrzeniem, a potem z trudnością odwracając się od siebie, jednocześnie zwróciły się ku Mogile."

Komentarze

© 2007 - 2024 nakanapie.pl