Folklor i literatura Kataru

XXII Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej już dawno za nami. Jednak w tym czasie oczy całego świata skierowane były na państwo położone we wschodniej części Półwyspu Arabskiego, nad Zatoką Perską, na Katar. O kontrowersjach, które towarzyszyły organizacji tej wielkiej imprezy, słyszeliśmy i czytaliśmy pewnie wszyscy. Ja nie byłabym sobą, gdybym nie zainteresowała się tym państwem w zupełnie innym kontekście. Oczywiście myślę tu o jego kulturze i literaturze, bo to temat bliski wszystkim nam zgromadzonym na naszym portalu. Na pewno łatwiej byłoby mi w tej chwili napisać artykuł o piłce nożnej niż o literaturze katarskiej, pozwólcie jednak, że podzielę się z Wami tym, co udało mi się na ten temat znaleźć, z nadzieją, że choć trochę Was swoim tekstem zainteresuję.

W kulturze Kataru niewątpliwie dużą rolę odgrywają podania ludowe. Głównym ich tematem najczęściej jest morze i wszystko to, co go dotyczy oraz gloryfikacja znanych bohaterów ludowych. Podania te pochodzą z różnych źródeł. Wiele z nich ma charakter lokalny, inne z kolei to opowieści przekazane tubylcom przez koczownicze plemiona wędrujące swego czasu po katarskich terenach. Niestety rzadko kiedy takie opowieści były dokumentowane, poprzestawano na ustnym ich przekazywaniu kolejnym pokoleniom. Wraz z rozwojem cywilizacji zwyczaj ten zaczął stopniowo zanikać. Na szczęście niedawno Ministerstwo Kultury i Sportu oraz przeróżne państwowe uniwersytety robią wszystko, by zachować lokalne podania w publikacjach, często ze sobą współpracując, tworząc wspólnie książki o katarskim folklorze i organizując różne ciekawe konferencje na ten właśnie temat.

Najbardziej znani katarscy bohaterowie ludowi to Katar ibn al-Fuja'a, poeta wojenny z VII wieku oraz Rahmah ibn Jabir Al Jalhami, pirat z XVIII i XIX wieku, jeden z przywódców Kataru. Tematy, które najczęściej przewijają się w katarskich legendach to morze, dżiny i nurkowanie z perełkami. Dwa najważniejsze katarskie mity to ten o Mai i Gilianie oraz „Władca morza”. Temu pierwszemu mitowi zawdzięczamy ponoć do dziś używany na wszystkich wodach świata żagiel, drugi z kolei opowiada o przerażającym dżinie wodnym, terroryzującym żeglarzy i nurków pereł.

Oprócz mitów w katarskim folklorze znajdziemy również wiele przepięknych ludowych baśni. „Al-Anzroot”, „Złota krowa” i „Drzewo cierniowe” to tylko kilka z wielu utworów, które przenoszą nas w dawne czasy, poruszają serca, bawią i uczą, jak na podania ludowe przystało.

W historii literatury katarskiej wyróżnić możemy dwa okresy: 1800-1950 i 1950-obecnie. W tym pierwszym okresie na samym początku prym wiodła poezja. Z wierszy sławiących męczeństwo słynął wspomniany przeze mnie wyżej ludowy bohater, Katar ibn al-Fuja'a. Niestety w tamtych czasach powszechnym problemem całego Półwyspu Arabskiego był analfabetyzm i to sprawiało, że poezję, podobnie jak kiedyś mity i baśnie przekazywano sobie ustnie, nie dbając o jej zapisywanie dla potomnych.

Jednym z pierwszych ważniejszych poetów urodzonych w Katarze, był Majid bin Saleh Al-Khulaifi urodzony w 1873 roku. Podobnie jak większość poetyckich utworów powstałych na terenie Półwyspu Arabskiego, jego wiersze miały tradycyjną formę zwaną nabati. Zostały one wydane w 1969 w antologii poezji katarskiej zatytułowanej „From Qatari Poetry”. Jego wpływ na katarską kulturę nie kończy się tylko na tworzeniu poezji. Al-Khulafifi sponsorował również wydanie wielu ważnych dzieł literackich.

Ahmad bin Yosuef al Jaber i Abdurahman bin Qassim Al Maawda to z kolei najbardziej znaczący poeci początku i pierwszej połowy XX wieku. Spod ich pióra wyszło wiele wierszy o tematyce religijnej i politycznej, w tym kilka peanów na cześć ważnych katarskich polityków.

Pod koniec XX wieku do grona najważniejszych poetów Kataru dołączyli między innymi: szejk Mubarak bin Saif Al Thani, Haasan Al Naama, i Hadżar Ahmed Hajar. Nie sposób nie wspomnieć tu o pierwszych narodowych poetkach, które w tym czasie również wyszły z cienia i zaczęły tworzyć i wydawać swoje wiersze. Koniec XX wieku to również moment od kiedy poezję zaczęto masowo publikować w gazetach, magazynach i książkach, a w 1969 roku hymnem narodowym Kataru został wiersz napisany przez Mubaraka Al Thaniego.

W latach 70 XX wieku popularnym gatunkiem literackim stały się opowiadania. Yosuef N'ima wydał wtedy dwa pierwsze ich zbiory zatytułowanie „Córka Zatoki” i „Spotkanie w Bayrut”. Kaltham Jaber to z kolei pierwsza kobieta, która napisała w 1978 roku zbiór opowiadań zatytułowany „Ania wa Ghabat as-Samt wa at-Taraddud”. Głównym tematem tych opowiadań jest walka o podstawowe prawa kobiet. Podobną tematykę w swoich utworach poruszały naśladowczynie Jaber, takie jak: Mai Salem, Abeer Al Suwaidi czy Umm Aktham.

Pierwszymi katarskimi powieściopisarkami były siostry: Shu'a i Dalai Khalifa, które w 1993 roku wydały trzy oddzielne powieści: „Przejście do prawdy”, „Stare sny morza” i „Mit o człowieku i jeziorze”. W kolejnych latach ukazały się jeszcze cztery ich książki. Główną ich tematyką jest los kobiety we współczesnym świecie i przemiana społeczna, której doświadcza Katar od czasu odkrycia ropy naftowej. Od 2000 roku w Katarze ukazuje się coraz więcej powieści poruszających ważne społeczne i gospodarcze problemy katarskiej ludności.

Niemniejszym powodzeniem cieszy się w Katarze powieść historyczna. Jej pionierami są Abdulaziz Al-Mahmoud i Isssa Abdullah. Powieść tego pierwszego zatytułowana „Al Qursan” odniosła nawet niemały komercyjny sukces i przetłumaczona na język angielski, stała się jedną z najlepiej sprzedających się książek, jak wyszła spod pióra katarskiego twórcy.

O tym, jak ważną rolę w Katarze pełni literatura świadczy na pewno fakt, iż od 1972 roku w Doha odbywają się Międzynarodowe Targi Książki, na których wystawiają się największe i najważniejsze światowe wydawnictwa. W 2018 roku po raz pierwszy ich gościem była Polska, która zaprezentowała na nich rękopis polskiego orientalisty, Wacława Rzewuskiego zatytułowany „Sur les chevaux orientaux et provenant des races orientales”, wydany przez Bibliotekę Narodową przy wsparciu finansowym Muzeum Kataru.

Jak widać, literatura w Katarze ma się całkiem nieźle. Książki się pisze i wydaje. Nam pozostaje tylko czekać na ich polskie wydania. A może Wy wiecie coś więcej o tamtejszej kulturze i literaturze i podzielicie się z nami tą wiedzą? Z olbrzymią przyjemnością poczytam Wasze komentarze.

Dorota Skrzypczak