Manipulator. Rozpoznaj, kto Tobą manipuluje, i naucz się przed tym bronić recenzja

Niedawno wpadł mi w ręce kolejny poradnik. Uwielbiam czytać takie książki, choć wcale nie są łatwe. Tym razem miałam okazję przeczytać książkę autorstwa Jarosława Gibasa o dość znaczącym i kontrowersyjnym tytule „Manipulator. Rozpoznaj, kto Tobą manipuluje, i naucz się przed tym bronić”.

Manipulacja – każdy wie, co to znaczy i od dziecka praktycznie uczy się rozpoznawać jej mechanizmy. Po części człowiek, świadomie lub nie, wykorzystuje przeróżne techniki mające na celu wpływać na relacje międzyludzkie w różnych aspektach życia prywatnego czy zawodowego. Do tego dochodzą jeszcze liczne książki, artykuły oraz informacje w sieci na ten temat. Jednak czy znamy te mechanizmy na tyle dokładnie, aby nie dać się wciągnąć w tę grę do końca, gdy już nie ma odwrotu?

Książka Jarosława Gibasa opisuje takie właśnie sytuacje. Z niej dowiemy się m.in. jak rozpoznać potencjalnego manipulatora, jakie ma cechy i kiedy wskazuje nam swoje najsłabsze punkty. Nie bez przyczyny manipulator należy do tzw. Mrocznej triady obok psychopatów i narcyzów. Został bowiem uznany za najbardziej szkodliwego społecznie osobnika. Jego działania obniżają poczucie własnej wartości u osoby, z którą przebywa. Wpędza ją w poczucie winy albo wplątuje w układ bez możliwości wyjścia, a w konsekwencji grozi jej utrata wiary w siebie, znaczące obniżenie kreatywności czy sprawczości. Ostatecznie traci również motywację do jakichkolwiek działań, a potem przegrywa.

Aby uniknąć przegranej, trzeba się nauczyć rozpoznawać zagrożenie, dowiedzieć się nieco więcej o cechach osobowości oraz mechanizmach, jakimi się posługuje. Ta książka właśnie tego uczy. Uczula na zachowania typowe dla manipulatorów zarówno te logiczne, jak i te niekonwencjonalne. Gibas dzieli się z czytelnikiem wiedzą, dzięki której każdy – przynajmniej w jakimś stopniu – będzie umiał się bronić, zabezpieczyć się przed wrogim zachowaniem oraz rozpoznać podstawowe symptomy na długo, przed atakiem sprawcy-manipulanta.

Autor dotyka w książce dość istotnego tematu relacji międzyludzkich oraz wyposaża w podstawową wiedzę obronną, jak ochronić swoje emocje, decyzje oraz działania.

Z perspektywy psychologicznej, Gibas precyzyjnie opisuje najczęstsze techniki manipulacyjne. Skupia się na psychologii ofiary i manipulatora, analizując czynniki, które sprawiają, że dana osoba staje się podatna na wpływy zewnętrzne. Wskazuje na takie mechanizmy, jak lęk, potrzeba akceptacji, niska samoocena czy też skłonność do uległości. Manipulacja, według Gibasa, to subtelna gra na emocjach, w której manipulator wykorzystuje nasze słabości. Gibas przedstawia także narzędzia do rozpoznania tych technik oraz metody, które pomagają się przed nimi bronić, takie jak asertywność, rozwijanie poczucia własnej wartości i świadomość. Wskazuje, że manipulator wykorzystuje podstawowe deficyty swojej ofiary takie jak potrzeba akceptacji czy lęk, aby wpływać stopniowo na decyzyjność oraz szantażować emocjonalnie obiekt manipulowany. Dlatego jako specjalista wskazuje na subtelne techniki manipulacyjne, które często pozostają niezauważone, jak gaslighting, triangulacja, czy gra na poczuciu winy. Manipulacja to nie tylko działanie jednostronne – to także interakcja pomiędzy manipulowanym a manipulatorem, a Gibas kładzie nacisk na rozwijanie świadomości, asertywności i pewności siebie jako sposobów obrony przed manipulacją.

Natomiast z filozoficznego punktu widzenia, książka Gibasa stawia pytania o istotę wolności i autonomii jednostki, o naturę władzy, wolności i moralności w kontekście manipulacji. Trzeba mieć świadomość, że ona nie tylko ogranicza naszą wolną wolę, ale także stawia nas w pozycji podmiotu, który nieświadomie realizuje cudze cele. W tym kontekście książka porusza ważne kwestie dotyczące moralności: czy osoba, która manipuluje, może być moralnie usprawiedliwiona, czy może zawsze jest to akt przemocy psychologicznej? Gibas stawia te pytania, ale pozostawia czytelnikowi możliwość samodzielnej refleksji nad granicami wolności i odpowiedzialności w relacjach międzyludzkich.

Książka łączy więc elementy psychologii, filozofii oraz badań nad osobowością makiaweliczną, aby pokazać mechanizmy wpływu na jednostki oraz sposoby ochrony przed nimi.

Osobowość makiaweliczna, będąca kluczowym pojęciem tej książki, jest terminem zaczerpniętym od filozofa Niccolò Machiavelliego, który widział manipulację jako konieczne narzędzie w polityce i życiu społecznym. W psychologii oznacza ona skłonność do manipulacji, cynizmu oraz braku empatii, co Gibas dokładnie analizuje w kontekście relacji międzyludzkich. Makiawelista to osoba, która świadomie manipuluje innymi dla własnej korzyści, nie licząc się z etyką ani uczuciami drugiej strony. Gibas pokazuje, jak takie osoby wykorzystują mechanizmy psychologiczne – od kłamstwa po wywieranie presji – aby osiągnąć swoje cele.

W takim ujęciu manipulator nie jest tylko drapieżnikiem, ale czasem pragmatystą, działającym w świecie, gdzie siła i wpływ decydują o przetrwaniu. Autor stawia pytania o granice etyczne – gdzie kończy się dopuszczalna perswazja, a zaczyna szkodliwa manipulacja? To pytanie pozostawia otwarte, zachęcając czytelnika do refleksji nad granicami wolnej woli i autonomii. Refleksja autora na temat moralnych aspektów manipulacji, podkreślająca jej dwuznaczność etyczną. Gibas zwraca uwagę na subtelność manipulacji i jej często skomplikowany charakter. Wskazuje, że odporność na manipulację jest również procesem rozwoju osobistego.

Mimo że książka ma wiele wartościowych treści, to jednak nie wyczerpuje tematu do końca i trudno się dziwić, ponieważ manipulacja to niezwykle szeroki społecznie problem. Autor wykorzystał jedynie podstawowe schematy myślowe oraz ludzkich zachowań dla przedstawienia konkretnego problemu. Kluczowa myśl Gibasa, pokazująca, że rozpoznanie zagrożeń to podstawa odzyskania kontroli nad własnym życiem.