Zdrajca recenzja

Na książkę tę natknęłam się na wyprzedaży u wydawcy i zwróciłam uwagę na jej intrygujący tytuł, a także oszczędną w wyrazie, chociaż przykuwająca uwagę bielą koloratki okładkę (wyd. Prószyński i S-ka, 2007), mówiącą, kim jest bohater książki. Samego autora, czyli Marka Harnego, ani jego twórczości do tej pory nie miałam okazji poznać, mimo że - jak wynika z notki biograficznej - wychował się niedaleko mojego miejsca zamieszkania, w Nowym Sączu, i wydał już kilka książek. Niemniej tytuł i tematyka lustracji zasygnalizowana w notce na tylnej okładce sprawiły, że postanowiłam książkę nabyć - tym bardziej że jej cena była śmiesznie niska, więc gdyby "Zdrajca" nie spełnił moich oczekiwań, niewiele bym straciła.

O lustracji pewno powiedziano i napisano wiele. Temat to nie tylko trudny, ale przede wszystkim bardzo drażliwy i niestety niezakończony, a nawet, można rzec, ucięty bez względu na to, jakie obszary życia społecznego były lustracją objęte. Okazuje się, że niełatwo przyznać się do swych win i w ten sposób nie tylko się ukorzyć, ale wręcz upokorzyć, gdyż pokora nie leży w naturze człowieka, zwłaszcza jeśli może spowodować zmianę jego status quo.

Niezmiernie trudno jest również z zarzutów się oczyścić, bo nawet gdy to się stanie, nie wszyscy uwierzą w prawdę, a wiedza, jaką zdobywa się w trakcie udowadniania swej niewinności sprawia, że wychodzi się z tego procesu psychicznie poobijanym. I o tym właśnie traktuje powieść Marka Harnego, który w "Zdrajcy" z dużym wyczuciem tematu zapoznaje czytelnika z problemem lustracji w kręgach kościelnych.

Bohater "Zdrajcy", Konrad Halicki, jest księdzem o ateistycznym rodowodzie. Bunt przeciwko ojcu, znanemu literatowi socjalistycznemu, który nie czując się doceniany, swoją frustrację topi w alkoholu, stwarzając nieznośną dla Konrada atmosferę w domu, sprawia, że mimo swych zdolności i inteligencji chłopak przestaje się uczyć i wchodzi w kontakt z marginesem społecznym. Od możliwego zejścia na drogę przestępczą ratuje go interwencja rodzinna i zatrudnienie w Hucie im. Lenina, połączone z nauką w szkole wieczorowej. W pracy Konrad poznaje Magdę, która wprowadza go w środowisko duszpasterstwa studenckiego i to owocuje nie związkiem z nią, o czym myślał, ale czymś zupełnie przeciwnym: zwraca się ku wierze katolickiej, przystępuje do chrztu, a następnie - ku zaskoczeniu wszystkich, szczególnie swojej rodziny - wstępuje do seminarium i zostaje księdzem; i to dobrym księdzem.

Czas spędzony przez bohatera w Hucie im. Lenina przypada na przełom lat 70. i 80. ubiegłego stulecia. W tym czasie powstaje Solidarność; gdy Huta przyłącza się do ruchu solidarnościowego, Konrad nie stoi na uboczu, lecz włącza się w działalność opozycyjną i dwukrotnie doznaje traumatycznych przeżyć, raz w związku z pobytem w areszcie, a drugi raz - gdy zostaje napadnięty i pobity przez SB.

Przychodzi czas lustracji, panuje wielkie poruszenie i nagle jak grom z jasnego nieba spada na księdza Halickiego wieść, że oskarża się go o donoszenie SB. Konrad przeżywa szok, a później - mimo dobrych rad, a nawet zakazu prowadzenia prywatnego śledztwa, wydanego przez przełożonych z kurii - stara się dociec prawdy. Nie chce się mścić ani rozpętywać nagonki lustracyjnej, chce tylko dotrzeć do prawdy. Jak się okazuje, nie jest to takie proste, gdyż teczki SB ze swoją intrygującą i powikłaną zawartością wciągają niby tryby mielące umysł, i męczy obsesyjna myśl - kto zdradził? Gdy jednak Halicki dociera do prawdy, pozostaje mu już tylko fatalne samopoczucie.

"Zdrajca" to gorzka powieść o skomplikowanych ludzkich losach ukazanych na tle dramatycznych dla naszego narodu przemian polityczno-społecznych. Na pytania, kto kim był, po której stronie się opowiadał, dlaczego postąpił tak, a nie inaczej trudno znaleźć odpowiedź. Archiwum IPN to kopalnia wiedzy o wielu naszych rodakach, którzy się pogubili i zostali wciągnięci w niesamowitą machinę zła. Marek Harny ukazał mechanizm działania służb SB, inteligencję, z jaką te służby tworzyły siatki agentów. Pokazał, jak słabymi jesteśmy ludźmi, ale również jak łatwo przekracza się barierę uczciwości i własnego sumienia nawet wtedy, gdy chce się dociec prawdy.

Akcja toczy się na trzech płaszczyznach. Pierwszą z nich jest teraźniejszość, w której Konradowi unieruchomionemu w czasie zawiei w Tatrach przelatują przez głowę różne obrazy i postaci z przeszłości; drugą stanowi czas prób dojścia do prawdy, w którym przekonuje się on, jak trudno poprzestać na samym tylko oczyszczeniu się z podejrzeń, tym bardziej że mimo woli pozwolił się uwikłać w tropienie agentów; trzecia, równie intrygująca, to jego opowiadanie o własnej pełnej zawirowań przeszłości sprzed wstąpienia do seminarium.

Przez powieść przewijają się przedstawiciele różnych środowisk krakowskich i nowohuckich, bo też w tak wielu środowiskach Konrad się obracał. W niektórych postaciach łatwo daje się rozpoznać bardzo znanych przedstawicieli duchowieństwa krakowskiego i nie tylko, co uwiarygodnia treść tej niezwykłej książki o znakomicie skonstruowanej fabule, która nie pozostawia czytelnika obojętnym na los księdza Konrada, na jego psychiczny ból wywołany sytuacją, w jakiej się znalazł.

Czytałam "Zdrajcę" z dużym zainteresowaniem. To bardzo dobrze napisana powieść, która wzbudza emocje i pobudza do refleksji nad tym, w jakim kraju przyszło nam żyć w ubiegłym stuleciu. Przypadł mi również do gustu styl Harnego, i sądzę, że nie poprzestanę na tej jednej jego książce, gdyż intryguje mnie tematyka pozostałych.