Zlituj się nad czytelnikiem recenzja

To najlepsza książka poświęcona rzemiosłu pisarskiemu, jaką kiedykolwiek czytałem. I nie wynika to tylko z faktu, ze wcześniej nie czytałem tego typu książek. To po prostu świetnie skomponowana lektura, obowiązkowa dla każdego kto ceni sobie twórczość Kurta Vonneguta.

Nic na to nie poradzę, że jestem jego fanem. Mogę się z nim w wielu kwestiach nie zgadzać. Mogę uważać, że popełnił niejeden życiowy błąd (z czym pewnie by się nie kłócił). Mogę mu współczuć i ubolewać, że z wiekiem stawał się coraz bardziej zgorzkniały. Jednak nic nie zrobię z tym, że jego książki poruszają struny mojej duszy. Czarny humor Kurta Vonneguta niezmiernie mnie bawi, ale również skłania do refleksji. Dlatego chętnie wracam do jego książek.

Kurt Vonnegut wypracował swój własny styl, który wspiera czytelnika. Nie rzuca mu kłód pod nogi, ale dostarcza krótkich akapitów, które angażują i sprawiają, że kartki jego powieści „same się przewracają”. Jego książki są proste, ale nie prostackie. Dzięki temu sam Kurt Vonnegut stał się wręcz postacią kultową:

Nie wszyscy wiedzą, że poza pisaniem powieści, Kurt Vonnegut uczył pisarstwa innych. Przez lata prowadził zajęcia na uniwersytecie, i w ten sposób kształtował kolejne pokolenie amerykańskich pisarzy, w tym również Johna Irvinga.

Jeśli chciałbyś wziąć udział w warsztatach twórczego pisania Kurta Vonneguta – masz teraz okazję to zrobić, za sprawą tytanicznej wręcz pracy Suzanne McConnell. Nie tylko brała ona udział w tych zajęciach. W ich wyniku połączyła ją z Kurtem wieloletnia przyjaźń, trwająca aż do jego śmierci w 2007 roku. Choć sama nie we wszystkim się z nim zgadza (co wyraźnie zaznacza w takich przypadkach), to jednak wiele skorzystała z jego rad, i to nie tylko tych dotyczących warsztatu pisarskiego. Teraz zabiera nas w tę nieco sentymentalną podróż, zbierając wszystko w tej dość opasłej książce:

Wielu kojarzy Kurta Vonneguta przede wszystkim z tym, że przeżył bombardowanie Drezna w ostatnich miesiącach II Wojny Światowej. To tragiczne doświadczenie bez wątpienia zostawiło w nim olbrzymi ślad. Zmierzył się z tym tematem w "Rzeźni numer pięć", niedługiej powieści, którą pisał przez 22 lata! Tak jak udział w II Wojnie Światowej był przełomem w jego życiu osobistym, tak wydanie tej książki było przełomem w jego karierze jako pisarza. Nagle stał się niezwykle znany i popularny, co z jednej strony było błogosławieństwem (każdy pisarz chce być przecież dostrzeżony), ale jednocześnie przekleństwem. Stale ludzie pytali go o Drezno, choć sam Vonnegut otwarcie mówił o tym (co widzimy również w „Rzeźni numer pięć”), że niemalże utracił wszystkie wspomnienia jakie towarzyszyły tej tragedii.

Kurt Vonnegut miał znacznie więcej do powiedzenia niż opisanie tragedii wydarzeń w Dreźnie. To jedna z jego ważniejszych rad, do której sam się stosował przez całe życie – po prostu musi nam na czymś zależeć. Jeśli bierzemy się za opowiadanie jakiejś historii, najważniejsze jest to by była to historia warta opowiedzenia. Musi nam zależeć. Musimy uwierzyć w to, że mamy do przekazania coś ważnego:

Nie oznacza to jednak, że warsztat jest sprawą drugorzędną. Vonnegut nie stwierdziłby nigdy, że wystarczy dobra historia. Przeczytał zbyt wiele złych książek, żeby móc tak uważać. Jego życie w dużej mierze wypełniały warsztaty z pisarstwa i starał się jak najwięcej nauczyć młodych autorów. Robił to z szacunku dla czytelnika i miłości do literatury, której przypisywał ważną rolę.

Kurt Vonnegut jest przedstawicielem tej szkoły, która nie uznaje „sztuki dla sztuki”. Jego literatura była zaangażowana. Zależało mu na przekazaniu czegoś istotnego, nawet jeśli zostało to opakowane dużą ilością czarnego humoru. Całymi dniami siedział nad swoimi tekstami, wielokrotnie je przebudowując, by potem bez żalu wycinać całe akapity, jeśli nie wnosiły zbyt wiele. Robił to, aby nie zagubić sensu całej powieści. Podpisuję się pod słowami autorki:

Co łączy dobrego pisarza z kanarkiem, którego trzyma się w klatce w kopalni? Jeden i drugi ma ważną misję do spełnienia. W odpowiednim czasie sygnalizują zbliżające się niebezpieczeństwo, które dla innych jest jeszcze niewyczuwalne. Przed wynalezieniem odpowiednich mierników, górnicy zabierali do kopalni kanarki. Gdy zaczynały dziwnie się zachowywać – oznaczało to, że wzrasta stężenie niebezpiecznego metanu i należy się jak najszybciej ewakuować…

Kurt Vonnegut był właśnie takim kanarkiem, który w opinii wielu, dziwnie się zachowywał. Zapytany kiedyś przez jednego z dziennikarzy o to, dlaczego pisze powieści (oczywiście poza tym, że w ten sposób nieźle zarabiał), odpowiedział:

Sięgnijcie po prozę Kurta Vonneguta, mając w pamięci to, że pisał jedynie wtedy, gdy naprawdę mu na czymś zależało. Choć jego powieści są często mieszanką absurdu i czarnego humoru, kryją w sobie ważne przesłanie. Czytając je bez pośpiechu, zauważycie, że to bardzo przemyślane teksty. Znacznie bardziej, niż może się to wydawać na pierwszy rzut oka.

„Zlituj się nad czytelnikiem” to świetna książka. To w pewnym sensie hołd oddany wielkiemu autorowi, ale też zbiór wielu praktycznych wskazówek dla tych, którzy sami zabierają się do pisania. Naprawdę wiele skorzystałem z tej książki.

O tym jak wiele trudu zadała sobie Suzanne McConnell w swojej pracy, może świadczyć 640 (!) przypisów. O tym jak cenną lekturą była dla mnie ta książka, może świadczyć to, że praktycznie każdy przypis sprawdzałem z tyłu książki.

W jednym z rozdziałów autorka przywołuje słowa Kurta Vonneguta, którymi ja zakończę tę recenzję:

Polecam! Książki są dla nas dobre, zwłaszcza tak dobre jak ta.