Dusza bez Boga recenzja

Zawsze uważałam, że ludzie wyznający jakąś religię mają łatwiej. Ich życie jest bardziej stabilne, uporządkowane, oni sami mają punkty odniesienia, wzorce czy schematy, wg których powinni się zachować w określonych sytuacjach. Wpasowanie się w ramy daje z pewnością większy komfort niż ulokowanie się poza nimi – co jest zresztą refleksją ogólną, nie dotyczy tylko religii.

Katherine Ozment w swej książce potwierdziła to moje przekonanie. Bliskie mi są też inne przemyślenia i odczucia autorki (opierającej się m.in. na swoich doświadczeniach), a nad jeszcze innymi wciąż myślę. Jest to bowiem książka skłaniająca do wielu refleksji, stawiająca poważne i trudne pytania, ale nie udzielająca prostych odpowiedzi. Napisana przystępnie, z przeznaczeniem dla zwykłego człowieka któremu przyszło zmierzyć się z wiarą. Dla człowieka wątpiącego i poszukującego.

Może przyjść taki moment – zwykle dorasta się do niego jakiś czas – że religia z całym swoim dobrodziejstwem i wygodą zacznie kogoś uwierać, ciążyć mu. Przestanie odpowiadać na jego potrzeby i każe wyruszyć na poszukiwanie czegoś innego, równie głębokiego jak religia, ale jednak czegoś, co nią nie będzie. Odejście od religii może mieć różne przyczyny. Autorka przeanalizowała je w odniesieniu oczywiście do społeczeństwa amerykańskiego (gdzie religie porzuca coraz więcej osób), choć niektóre z tych przyczyn – np. polityczne – brzmią wcale nie amerykańsko, a całkiem swojsko.

I teraz: w co ma wierzyć człowiek, który nie wierzy?

Katherine Ozment stoi na stanowisku, że powinno się uczyć wiedzy o religiach, bo stanowią one nasze niezaprzeczalne dziedzictwo kulturowe. O każdej z religii wypowiada się z szacunkiem i powagą. Nie neguje, nie wyśmiewa, nie feruje wyroków, daje prawo do wiary. I oczekuje tego samego w stosunku do osób takich jak ona i podobnych, którzy porzucili wiarę albo nie wierzyli nigdy. Jest bowiem tak, że nie przestajemy mieć potrzeb duchowych, kiedy rezygnujemy z religii bądź też nigdy nie czuliśmy się jej częścią. I to oczywiste, że ateiści również chcą wyposażyć swoje dzieci w pewien korpus zasad, dobrych zasad i wskazówek do życia. Wiele miejsca właśnie temu autorka poświęca – wychowaniu dzieci w duchu dobra, prawdy, uczciwości, wrażliwości, altruizmu. I dowodzi, że można to mieć i to zrobić bez udziału religii.

Ale nie mając oparcia w wielowiekowej tradycji religijnej, w rytualnej wspólnocie uświęconej wiecznym, zdawałoby się, trwaniem i niezmiennością – muszą ci ludzie tworzyć własne zgromadzenia, własne rytuały i opowieści będące nićmi łączącymi ich w całość na wzór… kościoła/synagogi/meczetu. Tu dotykamy kwestii korzystania z tego, co wytworzyły religie, brania tego, co nam w nich odpowiada i rezygnowania z elementów, których nie akceptujemy. Niektórzy zapytają, czy to dopuszczalne – stworzyć religię dla siebie, skroić ją jak wygodne ubranie? Czy tak można?

Wiele takich miejsc, stowarzyszeń, nowych, współczesnych kościołów autorka odwiedziła i poznała zasady, jakimi rządzą się te społeczności. To brzmi jak bajka, jest czymś w rodzaju amerykańskiego snu: tam możesz znaleźć duchową wspólnotę, która będzie ci odpowiadała – albo założyć własną. Piękne. I nie wszędzie prawdziwe.

Nie ucieka Katherine Ozment przed pytaniami o trwałość i siłę tych dziś powstających wspólnot, mniejszych i większych, które ludzie tworzą w miejsce dotychczasowych – religijnych. Nie zaprzecza temu, że utrata religii rodzi pustkę i nie ukrywa swoich obaw, czy to, co powstanie zamiast religii, nie będzie tylko substytutem. Jednak w niej samej i w ludziach, z którymi spotykała się i rozmawiała na potrzeby książki, których świeckie obrzędy obserwowała i rozważała – nie powoduje to chęci powrotu do religii. Dlaczego? Bo Najważniejsze nie jest to, czy ktoś jest religijny czy nie. Najważniejsze jest to, co kształtujemy w naszych rodzinach, w jaki sposób wcielamy w życie nasze wartości i przekazujemy je za pośrednictwem własnych działań (s.118). A także: Kiedy w nowy sposób zmagamy się z wielkimi pytaniami, nie trzeba wiary w Boga, byśmy byli dobrzy (s.119).

Paradoksalnie – wszyscy, którzy odeszli od religii, dążą do tego, by stworzyć swój kościół. Dążą do połączenia się i sformalizowania związku z innymi, którzy myślą i czują podobnie. W ostatecznym rachunku ważna jest więc wspólnota (s.127).

Pozostaje jeszcze jedno wielkie pytanie, kto wie, czy nie najtrudniejsze: co ze śmiercią? Jak rozprawić się z tym zagadnieniem, nie będąc człowiekiem wiary? I tu znów – amerykańska niereligijność oferuje wiele możliwości. Czy dobrych i wystarczających? Niektóre zdają się mieć charakter eksperymentu, ale czy życie w niewierze, kiedy sprawdzamy dla siebie inne formy duchowości, nim nie jest?

Dusza bez Boga Katherine Ozment każe mi się zastanawiać, w którym miejscu sama jestem. A także – czy i w którą stronę ruszyć dalej. Potrzebowałam takiej lektury, potrzebuję takiego zastanowienia się.

Książkę otrzymałam z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl.