Sierociniec recenzja

Bardzo ryzykowne jest pisanie o czasach, w których się nie żyło. Jeszcze bardziej ryzykowne to jest, dopóki żyją ludzie, którzy takie czasy pamiętają. Bo nawet najstaranniejszy research może nie wystarczyć, by wiernie oddać klimat, ducha i obyczaje jakiejś epoki. Takie ryzyko podjął Przemysław Kowalewski, który urodził się w roku 1975 i właśnie w nim umieścił swój świat przedstawiony.

Ja w owym roku miałem lat 12, toteż spore co nieco pamiętam. I już na początku książki przestałem wierzyć autorowi, gdy przeczytałem, że na jakimś podjeździe stała czarna warszawa. Pamiętam warszawy, nawet byłem takimi (taksówkami) wożony – ale one były białe albo szare, ale żeby czarne? W życiu takiej nie widziałem. Czarne były wołgi starszego i nowszego typu, bo takimi samochodami jeździli dyrektorzy i ważni urzędnicy.

Nie uwierzyłem autorowi, gdy przeczytałem, że w gabinecie dyrektorki państwowego („komunistycznego”) domu dziecka wisi krucyfiks. Za coś takiego towarzyszka dyrektorka z hukiem wyleciałaby wtedy z posady. A i za zdjęcie Gomułki na ścianie w 1975 roku też by jej nikt nie pogłaskał, bo była to epoka kultu Edwarda Gierka.

I nie wierzę autorowi, że Polacy A.D. 1975 chodzili w żonobijkach, a pety gasili na parapetach i wyrzucali za okno.

No a już szarża polskich komandosów na Berlin Zachodni – no cóż, każdemu pisarzowi wolno fantazjować do woli, ale czasem jest to szkodliwe. Książkę Kowalewskiego mogą dziś czytać ludzie młodzi i jeszcze uwierzyć, że wszystko to mogło wydarzyć się naprawdę.

Przy okazji historii polskich sierot, sprzedawanych za dewizy zboczeńcom z Zachodu, Kowalewski stara się pokazać czytelnikowi wizję ponurego, nędznego kraju, wielkiej beznadziei, a przy tym bezprawia, okrucieństwa i przemocy. Ja PRL-u nie mam zamiaru wybielać ani chwalić, ale zapamiętałem go inaczej. To nie była kraina powszechnej szczęśliwości, o nie, ale też nie było to piekło.

Najbardziej pamiętam „dynamiczny rozwój”: wszędzie dźwigi i budowy, budowy na potęgę, budowy zakładów przemysłowych, ale i osiedli mieszkaniowych, dróg, tras… I wbrew temu, co Kowalewski wkłada w usta jednego z drugoplanowych bohaterów, ten gwałtowny rozwój nie odbywał się za dewizy pozyskane ze sprzedaży kilku tysięcy polskich sierot, lecz za gigantyczne kredyty pozyskane przez ekipę Gierka i Jaroszewicza w krajach zachodnich.

Moim zdaniem autorowi nie udało się oddać wiernie klimatu tamtych lat, języka, obyczajów ani otoczenia. Trochę podejrzewam go o silne uprzedzenie do ówczesnej Polski, na której usprawiedliwienie trzeba zawsze podawać, że tylko taką mieliśmy w tamtych realiach do dyspozycji, a w wielu innych „demoludach” było pod różnymi względami gorzej.

Nie czytałem dwóch poprzednich powieści Przemysława Kowalewskiego, ale już wiem, że po nie nie sięgnę. Nie lubię fantasy jako gatunku, a tylko z nim kojarzy mi się „Sierociniec”, choć intencje autora były z pewnością inne.