Na nieludzkiej ziemi recenzja

Jest to książka wspomnieniowa i dzieło z zakresu publicystyki historycznej. Nie wiem czy coś takiego istnieje, takie słowo, ale książka jest właśnie taka. Autor wspomina pobyt na zesłaniu w ZSRR oraz podróż do armii Andersa oraz całe przedsięwzięcie logistyczne z tym związane. Ostatnia część książki to część historyczna, to rozważanie na temat losu Polski podczas wojny i po, martyrologii narodu, sensu walki i naszego kiepskiego położenia, a także na temat narodowości i nienawiści pomiędzy narodami, jakie wywołała wojna.
Wspomnienia z zesłania są unikalne, bo autor ocalał jako jeden z tych wybranych w Griazowcu. Potem pracował przy armii Andersa w dziale kulturalnym. Był człowiekiem oczytanym i światłym, stąd jego szersza perspektywa. Znał tez rosyjski i Rosjan z czasów sprzed bolszewizmu. Dlatego przez całe rozważania porównuje zachowanie Rosjan i to jak bardzo system zastraszył i straumatyzował ludzi, a zarazem zauważa bez uprzedzeń tyle zwykłej ludzkiej życzliwości. W ogóle jest otwarty na inność, bo jest w stanie zauważyć życzliwość wobec Polaków w Persji, ale i porównuje religijność islamu z programowym ateizmem ZSRR. O tych przejawach życzliwości czytałam ze ściśniętym sercem, bo autor opisuje wiele takich przypadków, chociażby noszenie ziemniaków podróżnym na dworzec. Na nie wiem czy ja, czy my teraz w epoce dobrobytu bylibyśmy w stanie iść na dworzec i obcym nieść jedzenie?! Dzielić się ostatnią kromką chleba?
Czapski w szerszej perspektywie rozważa w tych wspomnieniach tragedię narodu polskiego, któremu zmarnowano kilkakrotnie najinteligentniejszą część społeczeństwa. Pierwszy raz w Katyniu, drugi raz gdy jako żołnierze zginęli tak łaknący wiedzy Polacy, ale i u Berlinga, którego niemoc w pomocy Warszawie zauważa. Trzeci raz, w powstaniu warszawskim, o którym może mówić cytując wspomnienia siostry Marii. W ogóle w końcowej części książki Czapski mówi o tym, że Polskę zniszczyła międzynarodowa polityka.
Poza tymi traumatycznymi akcentami, z książki można dowiedzieć się jak bardzo można łaknąć wiedzy i słowa pisanego. Przecież Czapski i jego towarzysze cierpieli głów, chłód i choroby, a jednak książki, skrawki gazet, nauka jak już możliwe to było, były na istotnym miejscu. To dobrze świadczy o człowieku jako istocie łaknącej wiedzy.
Czapski porusza też temat uprzedzeń narodowościowych i tego jak bardzo totalitaryzmy XX wieku spowodowały nasilenie się ich i utrwalenie w świadomości. O zmianach u Rosjan mówi podczas wspomnień, o tym jak bardzo z narodu 'rozgadanego' zmienili się w zastraszonych ludzi. O Niemcach mówi pod koniec książki, wspomina powojenne przypadki uprzedzeń, ale i rozmowy z Niemcami, stara się zrozumieć. Jego rozważania sięgają jednak głębiej, bo autor zastanawia się jak bardzo nacjonalizmy sprzed 1939 roku chociażby w Polsce, pod wpływem wojny i wpływu Hitlera przerodziły się w armagedon. Słusznie mówi, że jest to ostrzeżenie, że żaden naród nie może czuć się wolny od takich niebezpieczeństw. Długi i mądry jest ten cały wywód Czapskiego nad psychiką zwykłego Niemca i tego jak zbiór posłusznych prawu jednostek daje coś takiego. Niezwykła jest klasa Czapskiego, który nie jest uprzedzony, ale sięga głębiej i jest otwarty na prawdę.
Ostania sprawa, jaką wyniosłam z tej lektury, to język, archaiczna składnia. Zauważyłam to już w książkach Lepeckiego (adiutanta Piłsudskiego), ta troszkę inna składnia. Dopiero słuchając tej znakomicie po polsku napisanej książki zrozumiałam co jest inaczej. Są to imiesłowowowe równoważniki zdań i rozbudowane określenia przymiotnikowe. Teraz już się tak nie mówi. Mi się wydaje, ze sprawiły to kontakty z angielskim. Ale to już jest temat na rozważania językoznawcze. Ale tekst 'Na nieludzkiej ziemi' to przykład wyśmienitej polszczyzny, takiej, jakiej się już nie pisze.

Podsumowując, nie jest to tylko stara, zakurzona książka, ale dzieło, które wciąż jest ważne, a może znów jest ważne. Teraz na całym świecie odradzają się nacjonalizmy i nienawiść. Warto jest więc przeczytać świadectwo człowieka, który przeszedł gehennę terroru, nieludzkich czasów i miał wystarczająco dużo otwartości na ludzi, których mijał, żeby odnotować ich tragedie, zauważyć ich cierpienia i z nimi porozmawiać.