Lalka Bolesława Prusa recenzja

„Lalka” Bolesława Prusa to jedno z największych arcydzieł polskiej literatury, powieść, która – mimo że napisana w XIX wieku – wciąż zaskakuje swoją aktualnością, głębią refleksji i mistrzowską konstrukcją. To dzieło wielowymiarowe: romans, powieść społeczna, filozoficzna, realistyczna kronika życia Warszawy i zarazem psychologiczne studium jednostki rozdartej między marzeniem a rzeczywistością.

Na pierwszy plan wysuwa się postać Stanisława Wokulskiego – bohatera tragicznego, silnego, lecz jednocześnie pełnego sprzeczności. Jego historia to opowieść o nieustannej walce między uczuciem a rozumem, ideą a praktyką, przeszłością a przyszłością. Wokulski jest człowiekiem epoki przejściowej – idealistą uwikłanym w realia kapitalizmu, romantykiem stłamszonym przez pozytywistyczne „tu i teraz”. Jego miłość do Izabeli Łęckiej, kobiety pięknej, lecz płytkiej, staje się symbolem daremnych wysiłków, jakie podejmuje jednostka, by wznieść się ponad swój czas i klasowe uprzedzenia.

Prus z niezwykłą przenikliwością kreśli społeczną panoramę Warszawy końca XIX wieku – od arystokracji, przez inteligencję, po biedotę i żydowskich kupców. Każda warstwa społeczna ma tu swoje miejsce, język, obyczaje i problemy. Autor nie osądza, ale pokazuje – z chłodną ironią i głębokim humanizmem – mechanizmy społeczne, które determinują losy jednostki. „Lalka” to także powieść o niespełnieniu – nie tylko miłosnym, ale i cywilizacyjnym. Polska, którą opisuje Prus, to kraj pogrążony w marazmie, niezdolny do przemian, zgnuśniały w podziałach klasowych i obojętności na nowoczesność.

Na osobną uwagę zasługuje warstwa językowa – styl Prusa jest precyzyjny, klarowny, ale też pełen ukrytej ironii i psychologicznej subtelności. Dialogi są wiarygodne, postaci wielowymiarowe, a opisy Warszawy – tak realistyczne, że niemal czuć gwar ulic i zapach ówczesnych kawiarenek. Nie bez powodu „Lalka” uchodzi za jedno z najpełniejszych przedstawień miasta w polskiej literaturze – to Warszawa żywa, pulsująca, a zarazem pełna duchów przeszłości.

Niezwykle interesującym zabiegiem jest wprowadzenie pamiętnika Rzeckiego – starego subiekta, wiernego ideom młodości i pokolenia romantyków. Jego nostalgiczna, niemal naiwna narracja kontrastuje z twardą rzeczywistością, w której próbuje odnaleźć się Wokulski. Pamiętnik Rzeckiego to także głos w sprawie przemijania – epok, wartości, ludzi.

„Lalka” to powieść uniwersalna, która pyta o sens ludzkich dążeń, o granice poświęcenia, o to, czy jednostka może zmienić świat, czy świat nieustannie zmienia jednostkę. To również książka o tym, jak bardzo potrafimy być ślepi – na siebie nawzajem, na uczucia, na znaki czasu.

Dziś, w epoce rozczarowań i chaosu, „Lalka” przemawia do nas z nową siłą – jako opowieść o miłości, która nie wystarczy, i świecie, który rzadko spełnia nasze nadzieje. To literatura dojrzała, wymagająca, ale bez wątpienia – ponadczasowa.