Cesarz Ameryki recenzja

Bieda i głód są w stanie pchnąć ludzi do najbardziej nieprzewidzianych kroków. Dzisiaj, w czasach Internetu i szybkiego obiegu informacji, decyzja o emigracji wydaje się być bezpieczniejsza, niż u schyłku XIX wieku. Wtedy to agenci nakręcali budziki i wmawiali niepiśmiennym chłopom, że dzwonią do Cesarza Ameryki z pytaniem czy chce przyjąć nowego poddanego i obdarować go ziemią.

Wbrew temu, co napisałam powyżej, książka nie ma zabarwienia humorystycznego. Martin Pollack wykonał ciężką reporterską pracę by przywrócić szerszemu gronu ten fragment historii Galicji. A jak zdążyłam przekonać się podczas lektury poprzednich książek Autora – w przywracaniu pamięci jest on niezrównany.

Nie bez powodu w naszym języku funkcjonuje zwrot „galicyjska bieda” – małorolni chłopi, dodatkowo narażeni na kaprysy pogody, często przymierali głodem, obok nich społeczność żydowska, która nie parała się uprawą roli, za to bardzo szybko powiększała swoją liczebność, a przez to była jeszcze biedniejsza. Ale cała nasza historia zaczyna się w Rosji, gdzie 1 marca 1881 roku zamordowano cara Aleksandra II. Po tej dacie rośnie antyżydowska nagonka, fala uchodźców rusza przez Galicję, by docelowo znaleźć się w Ameryce. W wyniku tych ruchów dochodzi do kryzysu humanitarnego. Jedna z popularnych tras przerzutowych prowadziła przez Oświęcim – jakimś paradoksem wydaje mi się fakt, że jeszcze końcem XIX wieku miasto to było ważnym punktem na drodze do lepszego życia, a podczas II wojny światowej stało się makabrycznym ostatnim przystankiem dla zatrważającej liczby ofiar.

Autor wnikliwie opisuje „choroby” tamtych czasów, w podstaw których zawsze leżała bieda i często niewiedza. Bo to bieda właśnie popychała żydowskie rodziny do sprzedaży córek handlarzom „delikatnym mięsem”, a niewiedza sprawiała, że inne niedoświadczone dziewczyny były wywożone za granicę do domów publicznych. To tutaj wreszcie prężnie działały „fabrykantki aniołków”, którym ludzie powierzali w wiadomych celach swoje dzieci.

Sukces materialny jednych jest zresztą prawie zawsze okupiony cierpieniem innych. Haniebne było postępowanie agencji względem emigrantów, a amerykański sen okazywał się koszmarem. Pokutuje tu przekonanie ludzi uciekających z Galicji, że „w Ameryce noc jest lepsza, niż tutaj dzień […]”*.

Inną odmianą „amerykańskiej zarazy” jest „brazylijska gorączka”, dużo poważniejsza, bo klimat Brazylii był dla przybyszy z Galicji zabójczy. I znowu Martin Pollack dobitnie pokazuje, jak manipulacja pada na podatny grunt. Poniżej trochę długi cytat, ale gwarantuję, że warto poświęcić mu chwilę:

Pewnie wielu z Was stwierdziło, że trzeba być niespełna rozumu, żeby nabrać się na takie oczywiste kłamstwa. W pierwszej chwili też miałam takie odczucie, ale potem pomyślałam, że dzisiaj ludzie wierzą w jeszcze bardziej nieprawdopodobne rzeczy.

Martin Pollack zachowuje wobec opisywanych zdarzeń i ofiar empatyczną bezstronność oraz kronikarską precyzję. W wyniku czego czytelnik otrzymuje wartościowy, wciągający i ciągle aktualny tekst. Bo czasy się zmieniły, ale nieuczciwych ludzi jakby przybyło. Szkopuł w tym, aby nie dać się im omamić.

* M. Pollack, Cesarz Ameryki. Wielka ucieczka z Galicji, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, s. 182.
** Ibidem, s. 193.