Wykład, który wstrząsnął światem

"Wykład, który wstrząsnął światem" Michała Hellera to esej historyczny o matematycznej idei, która przez 20 wieków nie dawała spokoju matematykom. Zaczęło się od "Elementów" Euklidesa (to dzieło liczbą wydań ustępuje jedynie "Biblii") i niesfornego piątego postulatu o równoległości prostych. Wydawał się on doczepiony, nienaturalny, nieoczywisty czy wręcz nadmiarowy. Uwierał matematyków przez długie stulecia. Niby mało życiowa rzecz, która rozpalać może jedynie umysły domagające się abstrakcji. Nic bardziej mylnego, bo chodzi o sposób opisu 'areny', na której wszystko się odbywa (nie tylko matematyka, ale i nasze życie). Kształt (formalniej - geometria) świata długo wydawał się oczywisty - kąty wewnętrzne trójkąta sumują się zawsze do 180 stopni, a odległość mierzymy prostą, sztywna miarką odkładając kolejne jej wielokrotności. Jasne i zgodne z obserwacjami, kanonami architektury? Zapewne, choć niepełne. Z tej drobnej rysy wątpliwości zrodziła się wielka idea, która pokazała, że dotychczasowa wizja geometrii, to tylko skrajny, krytyczny przypadek balansujący między dwiema plastycznymi formami zakrzywionej przestrzeni, jak nóż stojący na ostrzu w nienaturalnej konfiguracji. Okazało się, że świat jest zdeformowany, giętki, pełen zaokrągleń i meandrów.

Praca Hellera, choć przybliża milowe kroki w zrozumienia nieeuklidesowych geometrii (czyli takich, gdzie trójkąty się zniekształcają, a dotychczas pojmowaną równoległość należy zrewidować), to pozostawia niedosyt. Nie ma w...