Uciec z zimna

Po przeczytaniu autobiograficznego „Tunelu z gołębiami” postanowiłem iść za ciosem i od razu sięgnąłem po następną książkę Le Carrego, tym razem powieść. Mój wybór padł, na często wspominaną w „Tunelu…”: „Z przejmującego zimna”, czyli książkę, do której zaczęła się wielka kariera Anglika.

Co mogę na pisać, poza ty, co już nie zostało napisane? Książka jest świetna, wszystkie elementy do siebie pasują: ciężki klimat środka Zimnej Wojny, motywacje bohaterów, oszczędny styl autora, nawet przeszło 60 lat od wydania powieść nie straciła świeżości – nic tylko brać i czytać.

Początek lat 60-siątych XX wieku, środek Zimnej Wojny. Niemiecki kontrwywiad w Berlinie Wschodnim rozpracowuje i morduje kolejnych ludzi z siatki szpiegowskiej agenta Aleca Lesmasa. Alec wraca do Londynu, jednak nie zabawi tam długo. Proponuje mu się udział w misternym planie przeciwko czołowemu przedstawicielowi kontrwywiadu niemieckiego, odpowiedzialnego za śmierć jego ludzi. Wraca do Berlina Wschodniego, aby być częścią tego planu. Czy plan się powiedzie, a on wyjdzie z tego cało?

Jest to pierwsza książka tego autora, jaką przeczytałam i mnie całkowicie pochłonęła. U Le Carré nie ma brawurowych akcji i dziwnych gadżetów, natomiast jest drobiazgowa analityczna praca skupiona na celu. Dlatego jest to w dużej mierze powieść psychologiczna, gdzie po obu stronach nie istnieje etyka, moralność, jest cynizm, gra pozorów i kłamstw, a zimno nie dotyczy wyłącznie pogody. Nie ma w niej postaci czarno-białych, nie ma w niej patosu, nie ma bohaterów, z których można brać przykład, jest szara rzeczywistość, niejednoznaczne i niepełne dane, na podstawie których człowiek musi dokonywać wyborów. Musi jeszcze brać pod uwagę, że może być pionkiem w czyjeś grze. Pionkiem którego można poświęcić w imię wyższych celów. A może jesteśmy wszyscy pionkami w grze, która nazywa się historia.

Słuchałam jako audiobook wykonaniu Henryka Pijanowskiego. Polskie wydanie książki to Ta Seria Amber z lat dziewięćdziesiątych!
Na początku miałam wrażenie, że słucham nie związanych z sobą scen i zdarzeń, połączonych postacią głównego bohatera Aleca Leamasa, byłego brytyjskiego szpiega w NRD. Potem okazało się, ze były to składniki zawiłych puzzli, na których ułożenie czytelnik czeka aż do samego końca.
Można powiedzieć, że książka jest portretem szpiega i zasad pracy szpiegowskiej. Mamy skomplikowaną psychologię postaci, co zasadniczo różni tęże mistrzowską powieść od tych nowoczesnych bajeczek, które opisałam w artykule przytoczonym na początku tej opinii. Mamy więc psychologię postaci. Wszystko dzieje się z perspektywy Aleca, a kilka razy z perspektywy kobiety. Ale narrator ujawnia tylko tyle, ile jest konieczne.
Tutaj jest człowiek, który ma uczucia, reakcje i emocje. Narracja świetnie balansuje pomiędzy ujawnieniem tego co myśli Alec w danej chwili, a co ukrywa przed czytelnikiem. Pięknie przeprowadzono wątek miłości. Alec, stary wyga się zakochał. Ale nie ma wybuchów uczuć, są tylko subtelne gesty i zachowania. Bardzo piękny wątek.
Tutaj bycie szpiegiem, agentem oznacza informację i dezinformację, a nie widowiskowe pogonie samochodem i przeciskanie się po cudzym domu nocą (czynię aluzję do powieści 'Bezcenny'). Pewnie to prawda, bo jak wyczytałam w Wikipedii autor John Le Carre to pseudonim Davida Johna Moore Cornwella, który przez jakiś czas pracow...