Sprawczość rycin. Rzymska twórczość graficzna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie

Tomasz Treter (1547–1610), wieloletni sekretarz kardynała Stanisława Hozjusza, a następnie kanonik rzymskiej bazyliki Santa Maria in Trastevere, amatorsko zajmował się poezją, rysunkiem, malarstwem, a nade wszystko grafiką. U początków jego twórczości stoi skomplikowana alegoria Kościoła rzymskokatolickiego, której program opracował wspólnie ze Stanisławem Reszką na podstawie obrazu z 1557 r. zachowanego do dziś w Skolitach na Warmii. Oparty na nim sztych, wykonany w 1573 r. przez Giovanniego Battistę de’ Cavalieriego, a następnie kopiowany przez innych włoskich rytowników, jest dedykowany Hozjuszowi. Z listów kardynała wiadomo, że wysyłał on odbitki członkom rodów królewskich i dostojnikom kościelnym, co z kolei przyczyniło się do rozpowszechnienia kompozycji. Inne dzieła graficzne, w których powstanie zaangażowany był Treter jako inwentor, a z czasem także jako rytownik, cieszyły się mniejszą popularnością, ale również dają wgląd w mechanizmy funkcjonowania medium grafiki w epoce nowożytnej, od wskazania wzoru obrazowego, przez wykonanie opartej na nim ryciny, po drogi rozprzestrzeniania poszczególnych odbitek, które z kolei stawały się wzorami kolejnych dzieł graficznych lub malarskich. W tym skomplikowanym łańcuchu zależności moc sprawczą wykazywali nie tylko ludzie zaangażowani w kolejne etapy procesów produkcji i recepcji konkretnych dzieł, lecz także materialne przedmioty, przede wszystkim ryciny krążące po całej Europie, od Portugalii po Skandynawię.