Spory o polską duszę

Czy narody, tak jak poszczególni ludzie, posiadają cechy składające się na ich "charaktery", "usposobienia", "psychiki" lub jak pisano nierzadko "dusze"? Na jakich podstawach oparta jest wiedza z zakresu tzw. charakterologii narodowej i czy okazała się ona przydatna w wyjaśnianiu przebiegu dziejów? Czy historycy polscy, którzy podejmowali problematykę charakterologiczną pozostawali na poziomie wiedzy potocznej (stereotypów narodowych), czy też zdołali uzyskać wiedzę głębszą, krytyczną? Są to pytania wyznaczające teoretyczny obszar Sporów o polską duszę - monografii, która w swym głównym nurcie koncentruje się na kwestii polskiego charakteru narodowego, od stuleci stanowiącego przedmiot kontrowersji historycznych i politycznych. Odpowiadając na pytanie co w Polakach było wzniosłe, co przyziemne, a czego w ogóle nie było historycy nie tylko usiłowali wyjaśniać przeszłość, lecz również wnieść swój udział w kształtowanie się świadomości swojego narodu. Książka zawiera wiele barwnych, często wręcz zaskakujących opisów Polaków. Pierwsze jej wydanie (nakładem Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk) zostało wyczerpane krótko po jej ukazaniu się w roku 1993. Wydanie niniejsze ukazuje się w postaci zmienionej - między innymi w wyniku dołączenia rozdziału szóstego, obejmującego drugą połowę XX wieku.