Rewolucja. Władza, nadzieje, rozterki

Rewolucji od samych jej początków towarzyszy wyobrażenie o jej końcu. Dla jednych cele rewolucyjne miały być osiągnięte szybko i to dzięki wyzwoleniu i zmobilizowaniu ogromnych energii. Dla innych natomiast koniec miałby być bliski, ponieważ obietnice rewolucyjne są niespełnialne, a namiętności rozpalone przez demagogów szybko wygasną. Obie przeciwstawne retoryki, rewolucyjna i kontrrewolucyjna, przyrównują rewolucję do gigantycznej katastrofy naturalnej: burzy, huraganu, wybuchu wulkanu, trzęsienia ziemi itp. Jednym to porównanie narzuca się ze względu na czysto niszczycielski charakter Rewolucji, innym - ponieważ Rewolucja jest chwilą niezwykłą - zbawczym kryzysem, poprzez który historia, niczym natura, się odnawia. Jednakże jedni i drudzy wyobrażają ją sobie jako czas wyjątkowy i krótki. Otóż im dłużej rewolucja trwała, tym bardziej wyczerpywała się ta retoryka i bardziej dręczące stawało się pytanie: jak zakończyć Rewolucję? Odpowiedzi na to pytanie w dużej mierze określają rewolucyjne programy polityczne i ideologie.