Po stronie Kanaanu

"Może i uodporniliśmy się na tyfus, tężec, ospę wietrzną czy błonicę, ale nigdy na pamięć. Na pamięć nie ma szczepionki”.

Lilly Bere, osiemdziesięciodziewięcioletnia irlandzka emigrantka, która zmaga się z żałobą po śmierci ukochanego wnuka, snuje nostalgiczną opowieść o swoim, naznaczonym kolejnymi stratami i tęsknotą za krajem, życiu. Pod koniec I wojny światowej, na której froncie zginął jej brat, wraz z narzeczonym, zmuszona była do ucieczki z Irlandii. Młodzi udali się do Stanów Zjednoczonych, które jawiły się im jako ziemia obiecana, miejsce, w którym znajdą spokój i szczęście.

„Po stronie Kanaanu” to z jednej strony powieść bardzo osobista, intymna, z drugiej – uniwersalna. Tło dla pierwszoosobowej narracji staruszki, w której codzienność naznaczona żałobą przeplata się ze wspomnieniami, stanowią wydarzenia historyczne. Kolejne konflikty zbrojne, w które angażują się mężczyźni życia Lilly, determinują jej los. I wojna światowa, irlandzkie dążenia niepodległościowe, Wojna wietnamska, I wojna w Zatoce Perskiej – każde z tych wydarzeń wiąże się dla Lilly z bólem straty, ukochanego mężczyzny lub kraju. Barry tworzy rozdzierający obraz nieutulonego żalu i tęsknoty, pokazuje, że na śmierć bliskich nie można się uodpornić, że kolejna nie hartuje, że nawet wśród ludzi w przeżywaniu żałoby pozostajemy samotni. „Po stronie Kanaanu” to poruszająca opowieść o wpływie wojny na życie jednostki i jej najbliższych, dobitnie pokazująca, że zasięg każdego konflikt...

W poszukiwaniu książki, która zaspokoi nawet najbardziej wysublimowany literacki gust spieszę z informacją, że oto moje odkrycie ostatnich lat - Sebastian Barry. Po stronie Kanaanu jest kwintesencją tego wszystkiego, co literatura piękna jako gatunek ma najlepszego do zaoferowania.
Po jej lekturze czuję zachwyt na każdym poziomie.

Książka ta oferuje czytelnikowi cala gamę doznań, od chwytającej za serce, osadzającej się na dnie historii, po język pełen metafor, pięknych fraz nad którymi nie raz będziemy się pochylali.
Narracja prowadzona w formie wspomnień podzielona jest na rozdziały odmierzające dni od pogrzebu ukochanego wnuka. Lilly Bere u schyłku swego życia powraca pamięcią do przeszłości zapraszając czytelnika w niezwykle krótka, esencjonalną i sentymentalną podróż począwszy od dzieciństwa w Irlandii i przenosząc nas do czasów emigracji w Ameryce. Tytułowy Kanaan był Ziemią obiecaną dla narodu Izraela, tym samym czym dla Irlandczyków była Ameryka, gdzie bohaterka szukała schronienia. Autor misternie i z pietyzmem opisuje dziedziczone traumy, uwypukla jak ważnym aspektem jest bezpieczeństwo, opowiada o szansach na przyszłość.

Obiecuje, że po przeczytaniu Po stronie Kanaanu sięgnięcie po inne książki tego autora.
Pozostaje w całkowitym zachwycie.

Barry znów przykuwa moją uwagę, zamyka w domu położonym gdzieś na odludziu, w czterech ścianach ograniczających przestrzeń, po sufit wypełnioną wspomnieniami. Tylko ja i Lilly, córka irlandzkiego policjanta, która krew i wojnę ma wpisane w DNA.
I tak jak to było w przypadku „Czasu starego boga”, obcujemy z samotnością totalną. Z rozpaczą, której granic nie da się określić, z brakiem sprawiedliwości i niezgodą na niezawinione nieszczęścia, którymi zasypuje nas surowy i bezwzględny świat. „Po stronie Kanaanu” jest kolejną wyprawą w przeszłość – być może błędnie ale widzę tu jakieś nawiązania (powtórzenia?) do wątków z „Czasu starego Boga” – jeden bohater, ten sam ocean wylanych łez, ta sam niewiara w dobro. Bo Lilly została dotknięta stratą w każdy z możliwych sposobów. A mimo to trwa, otoczona wspomnieniami – to jedyne, co jej pozostało.
I – ponownie – Barry tonuje emocje, a przecież łatwo byłoby pisać łzawo i wyniośle. Oddać głos Lilly i pozwolić jej zawodzić i załamywać się nad swym losem, czyniąc z „Kanaanu” opowieść nieznośną i śmieszną. Szkopuł tkwi w tym, że bohaterka nie jest łzawą, rozdygotaną, niezrównoważoną i samotną kobietą wyzutą z radości, której pragnienie opowiadania o przeszłości przesłania obraz ponurej rzeczywistości. To Irlandka z krwi i kości.
Barry rozpuszcza rozpacz na dziesiątki odcieni, tonuje je, nasyca, by po chwili rozwodnić jak akwarelowe farby. Dzięki temu Lilly staje się o wiele prawdziwsza, bo potrafi współistnieć z cierpieniem...