Mała Zagłada

„Na czas wojny nie powinno być żadnych dzieci. Powinny siedzieć w jakimś całodobowym, całowojennym przedszkolu, za jakimś drutem kolorowym, za murem bajecznie grubym, a najlepiej na innej planecie. I czekać. Po wszystkim by się je stopniowo poodbierało… O ileż lżejsza byłaby wojna bez strachu o dzieci! Strach o dziecko jest gotującą się trucizną, której już same opary trują. Można oszaleć. Niejedna matka oszalała. Niejedno dziecko udusiła tym trującym strachem.”

Pomnik miłości do matki.

Pomnik pamięci wojennych mieszkańców wsi Sochy na Zamojszczyźnie.

Pomnik krzywd, które nie doczekały się zadośćuczynienia.

Rozważania o wpływie tragedii na życie dziecka. O dziedziczeniu traumy. O strachu. Bólu. Utracie. O wojnie. I polityce.

Próby zrozumienia. Zła. Ludzi. Siebie.

Przerwanie milczenia. Pytania. I szukanie odpowiedzi. "Odpowiednie dać rzeczy słowo..."

Kłamstwa współczesności. "Wielka Zagłada miała miejsce w Niemczech, krew wsiąkła w niemiecką ziemię, dym z krematoriów szedł w niemieckie niebo. Wszędzie były Niemcy wtedy. Nie podrzucajcie nam ofiar pod drzwi..."

Oczekiwania cywilizacyjne: "Punkt widzenia ofiar to nie jest dobry punkt widokowy w polityce. Więc się nie pyta ofiar, lecz się wykonuje opłacalne gesty międzynarodowe."

I jeszcze próba podarowania tym, którzy musieli zginąć odrobiny szczęścia, choćby w świadomości potomnych: „Zdążyła być szczęśliwą żoną i matką”, „Zdążył posadzić drzewo, sp...

Ile można czytać o tej wojnie? Ile jeszcze można napisać o tej wojnie, żeby się nie powtarzać, nie zamęczyć tematu na śmierć? Nie paliłam się do lektury "Małej zagłady".
A jest to książka wyjątkowa. W warstwie fabularnej mówi o pacyfikacji jednej z zamojskich wiosek - Soch, gdzie Niemcy zastrzelili rodziców dziewięcioletniej wtedy matki autorki. Losy wojenne otrzymały od Anny Janko imiona i nazwiska, nie tylko zabici, uwięzieni ale też strażnicy, esesmani, hitlerowscy żołnierze. Nie jest to ani tani wyciskacz łez nad tragedią, z którą jesteśmy oswojeni. Jest to zbiór refleksji, wrażeń, sieć skojarzeń sięgająca współczesności – wojna była, jest i będzie i mamy wielkie szczęście chwilowo być od niej wolni. Widziałam w zeszłym tygodniu relacje z niemieckiego miasteczka, z którego cała klasa gimnazjalistów zginęła w Alpach. Reporter mówił, że to największa tragedia w historii tej miejscowości. Pomyślałam o Sochach, naszej zagładzie, setkach miejscowości, których dotknęła zagłada. Nie czyni to oczywiście z nas lepszych ludzi, bardziej szlachetnych czy godnych szacunku. Pokazuje tylko różnicę losów.
Długo mogłabym pisać, dotknęła mnie Janko tą „Zagładą”. Polecam szczerze.

O tej historii nie dowiemy się na lekcjach historii. W trakcie czytania zdałam sobie sprawę, jak wiele mówimy o holocauście, sprawach polsko-niemieckich, ale mało o ścianie wschodniej. Książka miejscami naprawdę przerażająca - tym bardziej, że to wszystko działo się naprawdę. Dla osób o mocnych nerwach.

Najstraszliwszy los w czasie każdej wojny jest udziałem ludności cywilnej.
"Ludzie na wsiach zagrożeni byli ze wszystkich stron i okradani na wszelkie sposoby, bo to oni stanowili pierwsze ogniwo łańcucha pokarmowego."

Człowiek jest bestią, najgorszą, jaką ziemia nosi.
"To się dzieje ciągle, zagłada się nie kończy - te lisy, te żywe krowy podciągane za nogi do zarżnięcia (...), te kury pozbawiane żywcem dziobów i pazurów, jakby nie były one wszystkie z unerwionego mięsa, ale z masy spożywczej jakiejś, abstrakcyjnej. (...) Jakby to nie było życie konkretnych istot, ale od razu mięso. (...). Nie chcemy tego widzieć, ani słyszeć. Wobec tego i zabijanie ludzi nie skończy się nigdy. (...) Okrucieństwo przechodzi z fermy do obozu koncentracyjnego bez większego problemu."

Każda ideologia potrzebuje wroga. Należy go najpierw określić, wskazać i tak obrzydzić wyznawcom ideologii, żeby go znienawidzili czystą, słuszną ideologicznie nienawiścią, i żeby aż przebierali uszami z podniecenia na radośnie odkrytą możliwość linczu, morderstwa, pogromu, ludobójstwa i eksterminacji.
"Propaganda wojenna działa dzisiaj identycznie, metodą konsekwentnego odczłowieczania wroga codziennymi kłamstwami, powtarzanymi z głębokim przekonaniem przez polityków i dziennikarzy. (...) Robal to robal, każdy może dostać taką ksywę, jeśli propaganda tak zdecyduje."

W stanach ekstremalnych kierujemy się najpierw odwiecznym, zapisanym w genach każdego gatunku instynk...